Аналитика
Во Белград, пред зградата на Генералштабот, оштетена во бомбардирањето на НАТО во 1999 година, денес се одржа протест на студенти на Белградскиот Универзитет и граѓани поради најавата за уривање на тој комплекс, откако српскиот парламент усвои посебен закон за „ревитализација и развој“ на таа локација во центарот на Белград, кој предвидува уривање на ова здание и давање на локација на странски инвеститор за изградба на комерцијален објект.
Протестот наречен „Ние сме жив ѕид“ е организиран од студентите во блокадата на Факултетот за филозофија, архитектура и применети уметности, како и иницијативата „Ансамбл Генералштаб“, а во моментов неколку илјади граѓани се пред тој комплекс.
Граѓаните пред Генералштабот истакнаа транспаренти со натписи „Култура против предавниците“ и „Не се откажуваме од Генералштабот“.
Собраните носеа знамиња на граѓански собранија и свират со свирчиња и труби, а во најавата за протестот предупредија дека ќе има нови собири доколку српската Влада не се откаже од најавеното уривање на комплексот на Генералштабот. Во 11:52 часот се одржа и 16-минутен молк во чест на жртвите од уривањето на настрешницата на железничката станица во Нови Сад на 1 ноември минатата година.
Спротивставувањето на уривањето на Генералштабот доаѓа од широк спектар на српското општество: организации за наследство, архитекти, групи на граѓанско општество, ветерани и граѓани кои потпишаа онлајн петиции. Меѓународни тела како што се Европа Ностра и ИКОМОС ги додадоа своите гласови, тврдејќи дека уривањето на законски заштитен модернистички споменик би го оштетило културниот углед на Србија во Европа и би поставило опасен преседан за други заштитени места.
Локалните активисти го поставуваат прашањето во морални и политички термини: тие велат дека местото е јавен спомен-простор кој не треба да се комерцијализира или да се предава на големо на приватни инвеститори.
ДЕКЛАРАЦИЈА ПРОТИВ УРИВАЊЕ НА ГЕНЕРАЛШТАБОТ И БЕЛГРАДСКОТО САЈМИШТЕ
Барањата за заштита на културно-историското и архитектонско наследство кое го претставуваат двата објекта – Беградското Сајмиште и зградата на Генералштабот се содржани во Декларација, која веќе ја потпишаа повеќе од 70 организации од Србија и странство, односно повеќе од 6.700 професионалци од областа на архитектурата, градежништвото, заштитата на културното наследство, уметноста, културата, историјата и правото.
Потписниците на Декларацијата за судбината на Белградскиот саем и Генералштабот повторно упатија барања до јавноста и до носителите на одлуки. Тие, како што објави Здружението на архитекти на Србија (ЗАС), потсетуваат дека комплексот Белградски саем и ансамблот на Генералштабот и Министерството за одбрана, како историско културно наследство од заеднички интерес, се заштитени со Уставот на Република Србија.
„Зачувувањето и развојот на културното наследство и изградената средина е колективна одговорност на сите граѓани на Белград и Србија, на целата професионална јавност, урбанистите и планерите, а особено на јавните институции на градот Белград и на носителите на одлуки на локално и на највисоко државно ниво. Градот Белград мора да се развива во согласност со јавниот интерес како одржливо и праведно место за живеење со вреден културен идентитет“, наведуваат потписниците на Декларацијата.
„Неприфатливо е законите и урбанистичките планови да се злоупотребуваат од страна на државната и локалната администрација, јавното мислење да се манипулира и одлуките за идниот развој на комплексот Белградски саем и ансамблот на Генералштабот и Министерството за одбрана да ги донесуваат исклучиво некомпетентни луѓе од врвот на државата“, се наведува во соопштението за медиумите.
Во согласност со сето изнесено, потписниците на Декларацијата изрично бараат: Поништување на постојната и донесување нова одлука, која одговара на првичната одлука на Владата на Република Србија бр. 633-5959/2008 од 15.1.2009 година за прогласување на комплексот Белградски саем за културен споменик како целина, со која би се заштитиле Салите 2, 3 и 4, кои според сите сфаќања се целина со Сала 1, од рушење, и би се утврдиле мерки за заштита на подрачјето на Белградскиот саем како целина. Исто така, се стремиме да постигнеме широк консензус за јавниот интерес во неговиот понатамошен планиран развој. Ансамблот на Генералштабот да биде реставриран и рехабилитиран во согласност со веќе утврдените мерки за заштита на културните добра кои пропишуваат враќање во првобитната состојба, како и зачувување на неговата административна намена.
Се бара поништување на сите одлуки, спогодби, договори и планови што се директно спротивни на Уставот, законите и обврзувачките акти на Државата Србија. Сето погоре наведено е важно за Белград бидејќи ја зачувува неговата автентичност, но во исто време е прашање што се однесува на темелите на културниот идентитет и правната безбедност на цела Србија. Загрозувањето на наследството на ова ниво претставува директен напад врз јавниот интерес, историската одговорност и достоинството на сите граѓани на Република Србија.
ЗОШТО СЕ БАРА ЗАШТИТА НА ГЕНЕРАЛШТАБОТ?
Делумно уништениот комплекс Генералштаб во Србија – неговата руинирана бетонска фасада остана оштетена по бомбардирањето на НАТО во 1999 година – стана фокусна точка на национална борба за сеќавање, наследство и брз урбан развој. Во последните недели спорот се интензивираше бидејќи пратениците забрзано усвоија мерки што би дозволиле рушење на локацијата за да се направи место за голема луксузна реконструкција, предизвикувајќи протести, петиции и итни предупредувања од европските тела за наследство.
Генералштаб не е само архитектонски значаен модернистички комплекс дизајниран од српскиот архитект Никола Добровиќ; за многу Срби неговата разрушена состојба претставува јавен спомен на воздушната кампања на НАТО во 1999 година. Школката на зградата – намерно оставена во оштетена состојба со децении – ги симболизира колективните сеќавања на загубите и отпорот во војната и се наоѓа впечатливо спроти владините канцеларии во центарот на Белград. Зачувувањето на урнатините, или барем третирањето со чувствителна реконструкција, критичарите го претставија како начин за почитување на националното сеќавање и архитектонското наследство.
Предложената реконструкција всушност е проект со мешана намена – широко објавен во српскиот и меѓународниот печат како поддржан од инвеститор поврзан со САД, поврзан со Џаред Кушнер, инаку зет на американскиот претседател Доналд Трамп – кој би вклучувал луксузен хотел од познат хотелски ланец, малопродажен простор, канцеларии и илјадници станбени единици.
Српски владини претставници тврдат дека шемата ќе донесе инвестиции и работни места; критичарите велат дека тоа би избришало незаменлива урбана знаменитост, а воедно би ги збогатило приватните интереси. Известувањето за предлогот ги истакна и неговите размери и политичката чувствителност на поставувањето на проект со брендот Трамп на место кое многу Срби го сметаат за осветено од неодамнешната историја.
За да се отстранат правните пречки – вклучувајќи го и статусот на зградата како заштитен културен споменик – пратениците на владеачката коалиција забрзаа носење на таканаречен „lex specialis“ (специјален закон) што би овозможил рушење и реконструкција. Тој законодавен пат предизвика обвинувања од критичарите дека владата ги заобиколува вообичаените заштитни мерки за планирање и зачувување за да привилегира еден приватен проект. Спорот се прелеа во судови, петиции и повици за меѓународна контрола, а сега и на белградските улици.
Ј.Д.
(Фото: SerbianPrivateTours)
