Аналитика
Врховниот суд на Соединетите Американски Држави се најде во центарот на една од најзначајните економски и уставни битки во историјата на државата. На 5 ноември, судиите ги слушнаа усни аргументи во случај во кој треба да се донесе одлука дали поранешниот претседател Доналд Трамп – и кој било претседател – има овластување еднострано да воведува широки царини на увозот без одобрение од Конгресот, користејќи го законодавството за вонредни овластувања како оправдување.
Администрацијата на Трамп се повика на Законот за меѓународни економски овластувања во вонредни состојби (IEEPA) од 1977 година за да ги оправда царините на широк спектар на увезени стоки и земји. Образложението: трговските дефицити, порастот на увозот и другите економски фактори претставуваа „невообичаена и вонредна закана“ за националната безбедност на САД.
Според Уставот на САД, Конгресот има ексклузивно овластување да ја регулира трговијата и да наметнува даноци. Претходните судови, вклучувајќи го и Американскиот суд за меѓународна трговија во мај 2025 година, веќе пресудија дека Трамп ги пречекорил своите законски овластувања.
Трамп прогласи „национална економска вонредна состојба“ и воведе универзална царина од 10% за речиси целиот увоз, со повисоки давачки – до 50% – за земјите со значителни трговски суфицити со САД.
Критичарите тврдеа дека трговските дефицити тешко дека се „вонредна закана“ и дека IEEPA никогаш не била наменета како алатка за трговска политика. Законот бил дизајниран за целни санкции – а не за широки економски мерки – и заобиколувањето на Конгресот, предупредија тие, ја поткопува поделбата на властите.
Неколку од судиите – вклучувајќи некои назначени од самиот Трамп – изразија сомнежи за легалноста на користењето на вонредните овластувања за оправдување на глобалните царини.
Други судии, и конзервативни и либерални, извршија притисок врз администрацијата да дефинира што се квалификува како „вонредна“ закана и до каде можат да се протегаат таквите овластувања без конгресен надзор.
Адвокатот на владата тврдеше дека претходните претседатели – особено Ричард Никсон – користеле слични статути за брзо дејствување во време на економски турбуленции. Но, неколку судии се чинеа неубедени дека овој преседан опфаќа политика толку широка и трајна како што е царинскиот режим на Трамп.
По сослушувањето, секретарот за финансии Скот Бесент предупреди дека укинувањето на царините може да има сериозни фискални импликации. Доколку се утврди дека се незаконски, владата може да биде принудена да врати стотици милијарди – можеби над еден трилион долари – собрани од увозни давачки.
ГО СПАСУВА ЛИ ТРАМП СВЕТОТ СО ЦАРИНИТЕ?
Доналд Трамп, карактеристично пркосен, ја нападна можноста за пресуда против него. Тој објави на социјалните мрежи дека таквата одлука „буквално ќе ги уништи Соединетите Американски Држави“, тврдејќи дека без царини „Америка повторно ќе стане сиромашна нација“.
Американскиот претседател Доналд Трамп во средата тврдеше дека царините на неговата администрација спречиле глобална економска депресија, нагласувајќи ја важноста на случајот на Врховниот суд за претседателските вонредни овластувања и царини.
„Па, слушнав дека судскиот случај помина добро денес“, рече Трамп во интервју за Фокс њуз, додавајќи дека „би било катастрофално за нашата земја ако го изгубиме тоа. Разорно. Мислам дека е еден од најважните, можеби најважниот, но еден од најважните случаи во историјата на нашата земја“.
„Ако не воведев царини, целиот свет ќе беше во депресија. Бидејќи, знаете, тоа не беше закана против нас. Тоа беше закана против целиот свет. Го направив ова за светот“, тврдеше тој.
Велејќи дека неговите царини врз Кина се клучни за стабилизирање на глобалната економија, Трамп рече: „Можам да ви го гарантирам следново: Ако не воведев веднаш 100% царина врз Кина, целиот свет – поради магнети, посебен вид ретки метали итн. – ќе беше затворен“.
Трамп повтори дека трговските дефицити со земји како Кина, Мексико и Канада претставуваат форма на „економска агресија“ – закана што, според него, оправдува вонредна извршна акција.
Доколку Судот пресуди дека претседателот ги пречекорил своите овластувања, одлуката би можела да означи историско повторно потврдување на конгресната моќ врз трговијата и оданочувањето. Тоа би ги ограничило идните претседатели – републиканци или демократи – да ги користат овластувањата за вонредни ситуации како кратенка за трговската политика.
Сепак, доколку царините бидат потврдени, тоа би ја зацврстило способноста на претседателот да ги користи царините како геополитичко оружје. Тоа би можело да ги охрабри идните администрации, но исто така би можело да ризикува повисоки потрошувачки цени, инфлаторни притисоци и нарушени синџири на снабдување.
Економистите проценуваат дека продолжувањето на царините би можело да го забави растот на САД и да ја продлабочи инфлацијата – додека нивното укинување би можело привремено да го намали домашното производство, но да ги намали трошоците за потрошувачите.
ГЛОБАЛНИТЕ ПОСЛЕДИЦИ ОД СУДСКАТА ОДЛУКА
Импликациите одат многу подалеку од само Соединетите Американски Држави. Трговските партнери би можеле да возвратат со контрацарини или нови бариери, дестабилизирајќи ги глобалните синџири на снабдување.
Економиите зависни од извоз – од Европската Унија до Југоисточна Азија – веќе се прилагодуваат на намалениот пристап до пазарите на САД.
Пресуда што ги стеснува претседателските трговски овластувања би можела да ја врати предвидливоста во меѓународниот систем, но исто така би можела да создаде краткорочна нестабилност додека компаниите и владите се прилагодуваат на новите правни реалности.
Според зборовите на еден аналитичар цитиран од Ле Монд, случајот „не е само за тарифите на Трамп, туку за самата природа на претседателската моќ во економското управување на Америка“.
Се очекува Судот да ја донесе својата одлука до средината на 2026 година. Без оглед на исходот, пресудата ќе обликува колку еднострана контрола Белата куќа може да ја врши врз трговијата – моќ што се проширува со децении, но никогаш не е дефинитивно тестирана на ова ниво.
Доколку судиите го поништат користењето на IEEPA од страна на Трамп, неговата администрација – или кој било наследник – ќе треба експлицитно одобрение од законодавното тело за да наметне идни тарифи. Од друга страна, ако застанат на страната на претседателот, тоа би можело да го зацврсти преседанот дека извршната власт може да го редефинира терминот „национална вонредна состојба“ по своја волја.
Во секој случај, одлуката ќе има огромна правна, политичка и економска тежина – одредувајќи не само судбината на царинскиот експеримент на Трамп, туку и рамнотежата на моќта во самата демократија на САД.
Размислувањата на Врховниот суд за царините на Доналд Трамп се повеќе од правна техничка спецификација; тие се стрес-тест за Уставот на САД во ерата на економскиот национализам. Исходот ќе одлучи дали претседателот може да дејствува како главен трговски преговарач и даночен креатор на државата, или дали таа власт со право му припаѓа на Конгресот.
Светот внимателно ќе го набљудува и го очекува исходот бидејќи одлуката на Судот би можела да ги ресетира не само американската трговија туку и глобалните трговски односи.
