Аналитика
Од 1 јануари 2026 година македонската индустрија ќе се соочи со ново економско и еколошко предизвикување – воведувањето на европската такса за емисија на јаглероден диоксид, позната како „Carbon Border Adjustment Mechanism“ (CBAM). Овој механизам, кој има за цел да ја поттикне декарбонизацијата и да ја изедначи конкуренцијата меѓу европските и надворешните производители, ќе влијае врз цената на македонските извозни производи, особено во металната и тешката индустрија. Станува збор за една од најзначајните регулативи што ќе ја промени сликата на домашното производство, принудувајќи ги компаниите да преминат кон почисти технологии и поголема енергетска ефикасност.
Од Македонската асоцијација на метална индустрија (МАМЕИ) предупредуваат дека оваа мерка ќе има директен ценовен ефект. Претседателката на асоцијацијата, Марта Наумовска-Грнарова, вели дека воведувањето на јаглеродната такса ќе создаде домино ефект низ целиот синџир на производство и продажба, што неизбежно ќе ја зголеми крајната цена на производите. „Цената ќе биде оптеретена, тоа е неизбежно, но нашите компании веќе подолго време се подготвуваат и размислуваат како да се справат со новите обврски,“ изјави таа.
Наумовска-Грнарова потенцира дека за успешно прилагодување неопходни ќе бидат поволни зелени кредити, кои би им овозможиле на фирмите побрзо да инвестираат во технологии што ќе го намалат нивниот јаглероден отпечаток.
Во моментов, сè уште не е познат точниот износ на давачката што ќе треба да ја плаќаат македонските извозници, но е извесно дека најзасегнати ќе бидат компаниите од челичната, алуминиумската и цементната индустрија – сектори кои се меѓу најголемите индустриски загадувачи. Од Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини најавуваат дека наредната недела во земјава ќе пристигне Артур Лорковски, директорот на Секретаријатот на Европската енергетска заедница, за да се разговара за деталите околу примената на CBAM.
Министерката Сања Божиновска објаснува дека при пресметката на јаглеродниот данок нема да се оценуваат поединечни компании, туку ќе се зема предвид енергетскиот микс на целата држава. „Минатата година 40% од нашето производство на електрична енергија беше од обновливи извори, што би можело позитивно да влијае врз конечната пресметка,“ вели таа, додавајќи дека допрва ќе се разговара со претставниците од Брисел за точните правила и можните исклучоци.
Европската Унија со оваа регулатива настојува да го спречи таканаречениот „јаглероден бег“ – феномен при кој производството се префрла во земји со пониски еколошки стандарди. Според планот, во првата фаза од имплементацијата ќе бидат опфатени челичната и цементната индустрија, а потоа ќе следи постепено проширување и на други сектори, особено на оние што извезуваат во ЕУ.
Иако оваа промена носи дополнителен финансиски товар, експертите ја гледаат и како можност за трансформација на македонската економија. Компаниите што ќе инвестираат во обновливи извори и енергетска ефикасност ќе добијат конкурентска предност на европскиот пазар, каде што расте побарувачката за „чисти“ производи со ниски емисии на јаглерод.
Со воведувањето на јаглеродната такса, Македонија влегува во нова етапа на енергетска и индустриска транзиција. Предизвикот е голем, но истовремено претставува и можност за модернизација и долгорочна одржливост. Како што велат од МАМЕИ, зелената транзиција не треба да се гледа само како регулаторна обврска, туку како предуслов за опстанок и конкурентност на македонската индустрија во новата европска економија.
