Аналитика
Милијарди долари кинески пари зајакнуваат некои европски економии – но некои од договорите што се склучуваат содржат стапици. Критичарите велат дека тие се „стапици за долг“, каде што Кина може да избере што ќе се случи ако заемите не се вратат.
Кина инсистира дека е доверлив инвестициски партнер – но, исто така, се соочува со обвинувања за експлоатација на работници и еколошка штета. Во пристаништето Пиреа во Грција, чиј сопственик е кинеска компанија, каде за неколку години неколкумина пристанишни работници загинаа на своите работотни места, синдикатите стапија во штрајк поради намалувањето на персоналот на пристаништето – кое е две третини во сопственост на Коско, кинеска државна компанија.
Низ Европа, додека владите се загрижени за руската инвазија на Украина по пандемијата, Пекинг го проширува своето портфолио. Управување со европските пристаништа и рудници – градење патишта и мостови – инвестирање таму каде што другите не сакаат.
Но, земјите треба да ги одмерат наградите – и ризиците – од потпишувањето договори со Кина. Многу влади сѐ повеќе се претпазливи за таканаречените „стапици за долг“, каде што заемодавачите – како што е кинеската држава – можат да извлечат економски или политички отстапки ако земјата што прима инвестиции не може да ги отплати.
Пирејското пристаниште во рацете на Кинезите
Исто така, постојат тврдења за работници кои се експлоатирани од кинески фирми – во однос на платите, условите и нивото на персонал. Британскиот Би Би Си во својата репортажа за кинеските инвестиции на Балканот, му упати прашања на кинескиот трговски гигант Коско, за смртта на работникот Димитрис Дагклис, нивото на персонал во Пиреја и еколошките грижи за проширувањето на пристаништето. Компанијата одговорила дека нема да ни даде интервју и не може да помогне понатаму.
Нема сомнение дека инвестицијата во Пекинг поттикна ренесанса во пристаништето откако грчката влада беше принудена да го продаде – и други јавни средства – како последица на економските превирања што толку силно погодија во 2008 година. Денес редица од огромни контејнерски бродови се редат на хоризонтот во близина на пирејското пристаниште и чекаат утовар или истовар, на стотици илјади тони претежно кинеска стока што наскоро ќе биде дистрибуирани низ сите краеви на Европа. Бумот во Пиреја – вклучувајќи ги и можностите за работа за локалното население – отсликува поширока трансформација на финансиските богатства на Грција. Сега е една од најбрзо растечките економии на ЕУ.
Но, како и сите нејзини европски соседи, таа исто така се бори да се справи со влијанието – економско и друго – од војната во Украина. Државите повторно проценуваат што значи да се прави бизнис со Пекинг – кој во февруари прогласи нов глобален поредок, во тандем со својот сојузник Москва.
На денот на отворањето на сопствените Зимски олимписки игри, Кина прогласи партнерство „без ограничувања“ со Русија и вети дека ќе соработува повеќе против Западот. Оттогаш, Кина решително не успеа да го осуди нападот на претседателот Путин врз Украина.
Во Пиреја, наводната еколошка штета предизвикана од проширувањето на пристаништето поттикна правна постапка од локалното население против кинеските сопственици, Коско. Постои особена загриженост за неконтролираното копирање на морското дно и токсичното загадување – како и зголемувањето на сообраќајот и на море и на копно.
Адвокатката Анти Џанулу – која играла на карпестиот брег на Пиреа како дете – се плаши за долгорочната иднина на нејзината заедница. „Тоа нема да биде од корист за Пиреја, ќе им користи на другите луѓе кои не живеат овде. „Пиреја е навистина мал град и луѓето кои сè уште живеат овде живеат тука многу генерации. Така што не може да бидеме истерани од некоја инвестиција без да бидеме прашани за тоа“. По кризата во 2008 година, таканаречената „европска тројка“ на Европската комисија, Европската централна банка и Меѓународниот монетарен фонд беа категорични дека пристаништето ќе биде продадено за да помогне во сервисирањето на долговите на Грција.
Но, што е со потенцијалните „замки за долг“ што би можеле да дојдат со секоја идна кинеска инвестиција во Грција? Грција не е единствениот дел од Европа каде се инвестираат милијардите на Пекинг.
Обвинувања за експлоатација во кинеските фабрики во Србија
Стоејќи на ридот со поглед на српскиот град Бор, ќе ви биде простено да мислите дека сте пренесени во кинеска провинција. Работниците извикуваат инструкции на мандарински, знамињата се црвени, а административните канцеларии наликуваат на храмови.
Кина влева пари во рудникот за бакар што го дефинира ова место со децении. Екстракцијата на металот ја обои водата на некои блиски езера и акумулации со ‘рѓосана нијанса. Тоа е исто така метафора за тоа како црвеното на кинеската Комунистичка партија остава свој белег низ овој континент.
Во Европа, но надвор од ЕУ, Србија го нема истото ниво на работнички права што би очекувале да ги најдете во Даблин, Мадрид или Виена.
Ова беше ставено во остар фокус кога запознавме 35-годишен виетнамец во сенката на запуштена зграда во градот Зрењанин, северно од Белград. „Кинеската компанија се однесува ужасно со нас. Не нѐ почитуваат“, ни рече со тивок глас таткото на три деца. Дунг – ова не е неговото вистинско име – рече дека му биле исплатени 1.200 фунти за да дојде во Србија на градежна работа во фабриката за гуми Линг Лонг. Но дека набрзо се покајал. „Не принудија да работиме повеќе, но не обезбедија доволно залихи. Кога првпат дојдов овде, добив двојно повеќе храна.
Дунг објасни дека регрутираните 400 виетнамски работници биле помалку платени од кинеските вработени на истата локација. „Во секој контејнер живеат заедно 20 или 30 работници. Тие нѐ третираат како робови“.
Тој се обидел да ја напушти работата по пет месеци, но тврди дека неговиот работодавец му рекол дека нема шанси за лет назад за Виетнам. Тој остана заглавен илјадници километри од дома. Подоцна слушнавме дека Дунг успеал да се врати кај своето семејство – но само откако подигнал заем од 1.500 фунти за тоа.
Не се само лошите услови што ги алармираат некои добротворни организации – и договорите што се бараат од работниците да ги потпишат. Документите за вработување што ги видовме во Србија – земја со амбиции да се приклучи на ЕУ – се чини дека се копирани и залепени од оние што се користат за странски работници во земјите од Блискиот Исток кои имаат смртна казна. Српските непрофитни организации (НВО) – кои први ни кажаа за условите во фабриката за гуми Линг Лонг – велат дека биле шокирани кога сфатиле што се случува таму.
„Тоа е највидливиот случај на трговија со луѓе и трудова експлоатација што го имавме во земјата досега“, вели Данило Ќурчиќ од невладината „Иницијатива А 11“. Тој вели дека она што се случило во фабриката служи како предупредување за остатокот од Европа – додека кинеските бизниси се шират низ целиот континент. „Ако имате кинески компании кои доаѓаат во други земји и немате институции кои се доволно силни да спречат кршење на човековите права или прекршување на работните стандарди, веројатно ќе имате трка до дното со други компании“.
Фабриката Линг Лонг не одговори на наводите изнесени од Дунг и други, но локалните медиуми во Србија објавија дека компанијата вели дека е посветена на високите стандарди за благосостојба на работниците.
Српската влада тврди дека инвестициите од Кина силно го поттикнале нејзиниот економски раст и претседателот Александар Вучиќ тврди дека понатамошните кинески инвестиции не треба да бидат загрозени од мал број виетнамски работници.
Економија и шпионажа
Но, постојат и други причини за претпазливост.Ричард Мур, шефот на британската агенција за странски шпиони МИ6, предупреди не само за замките на долгот на Кина – туку и за „замките на податоци“. Тој за Би-Би-Си минатата година изјави дека Кина има способност да „собира податоци од целиот свет“ и дека користи пари за „да ги привлече луѓето на јадица“. Кина ги отфрла ваквите обвинувања.
Но, во Обединетото Кралство, на кинескиот телекомуникациски гигант Huawei му беше забранет пристапот во британската 5G инфраструктура. Компанијата, исто така, се соочува со тековно испитување на нејзините безбедносни практики и дали има врски со кинеската влада, што таа го негира. САД воведоа санкции за компанијата.
Во Белград гледаме дел од 8.000 безбедносни камери кои се поставени на улиците. Групите за човекови права се загрижени дека биометриската технологија на Huawei може да се користи заедно со нив, но српската влада вели дека способностите за препознавање лица нема да бидат воведени наскоро.
Што се однесува до замките на кинескиот долг, критичарите на Пекинг укажуваат на уште еден огромен проект во Европа. Како и со Србија, таа е само надвор од орбитата на правилата и прописите на ЕУ – во Црна Гора.
Најскапиот автопат
Долго замислуваната идеја за брзиот пат беше да се поттикне трговијата во оваа балканска земја – со поврзување на пристаништето Бар, на Јадранското Море на југ, со границата со Србија, на север. Но, последователните европски физибилити студии заклучија дека тоа би било премногу сложено и прескапо. Чекор напред Кина тежок 1 милијарда долари. Но, ова не е подарок за Црна Гора, туку заем што треба да се врати.
Сепак, шест години по почетокот на градежните работи, изградени се само околу 41 км – што го прави еден од најскапите автопати во светот. Проектот беше оптоварен со обвинувања за корупција и мито – и веќе доцни две години. Некои се прашуваат дали некогаш ќе биде готово.
Условите на договорот со Кина наведуваат дека доколку Црна Гора не ги отплати ратите на заемот, секоја одлука за тоа каква штета може да се должи ќе биде донесена во Пекинг. Кина ќе може да заплени други средства – вклучувајќи го, потенцијално, пристаништето Бар.
Министер на црногорската влада кој го наследил овој отровен пехар е 34-годишниот Милојко „Мики“ Спајиќ. Беше расположен кога се сретнавме преку Зум и објаснивме како смислил и обезбедил договор за отплата за автопатот никогаш да не може да ја банкротира неговата земја. За него, позицијата на Црна Гора е симболична за многу помали земји кои бараат средства за започнување инфраструктурни проекти и зајакнување на нивните економии. „Ни требаат инвестиции. Ако Кинезите се единствените заинтересирани да инвестираат во вас, јас вика-ајде, но само внимавајте на условите за овие инвестиции, условите и бидете сигурни дека сè е во согласност со вашите општи политики“.
Сепак, минатата недела Спајиќ ја загуби работата кога беше формирана новата малцинска влада. Изградбата на остатокот од автопатот – и отплатата на кинескиот долг – сега ќе биде проблем за неговиот наследник.
И покрај сите критики упатени кон Кина, постои еден проект што некои го сметаат за пример за добри градежни практики и ефективна соработка помеѓу Истокот и Западот, во Хрватска. Иако е недела,работата на мостот Пељешац е во полн ек – со камиони се тркалаат над него, а гредите се спуштаат и се дупчат во позиција.
Ова е најголемиот инфраструктурен проект на Хрватска и ќе го спои полуостровот Пељешац со хрватското копно. Во моментов, за да стигнат до копното, Хрватите на полуостровот треба да поминат по должината на брегот што припаѓа на соседна Босна.
Поголемиот дел од сметката за новиот мост ја плати ЕУ – Хрватска е членка – но тој е изграден во Пекинг, до последниот штраф. Армијата на работници кои сликаат, метат и асфалтираат се Кинески.
Сепак, овој проект не е ослободен од контроверзии. Тендерот на кинеската државна компанија The China Road and Bridge Corporation беше за 20% поевтин од најблискиот конкурент. Европските ривали наредија фаул – но не можеа да го спречат договорот.
За Бранимир Видмаровиќ, професор на Универзитетот во Пула во Хрватска, мостот Пељешац е илустрација каде европските земји можат да најдат рамнотежа меѓу Истокот и Западот и да не ги отуѓат САД, најголемиот пазар во светот.
„Ако ги исклучиме критичните технологии, ако соработуваме на физички работи како железница, инфраструктурни проекти, мислам дека нема проблем да ги задоволиме и ЕУ, НАТО, САД и Кина“, вели тој.
Молк од Пекинг
Но, Белата куќа Бајден, наследувајќи ја трговската војна со Кина од администрацијата на Трамп, не ја омекна својата позиција кон Пекинг во многу области и ја повика Европа да се оттргне од кинеското финансирање и услуги.
Се надевавме дека ќе разговараме со врвен, сегашен кинески дипломат за да дознаеме повеќе за размислувањата на Пекинг зад неговото проширување во Европа. Но, ниту еден од петте кинески амбасадори на кои им пријдовме не беше достапен.
Без разлика дали во ЕУ, како Грција и Хрватска – или на нејзината периферија, како што се Србија и Црна Гора – европските нации ќе мора да ги одмерат добрите и лошите страни при прифаќањето на кинеските договори од случај до случај, заклучува Би Би Си.
