Аналитика
Пред повеќе од сто години, Романија, соочена со воено уништување во рамите на Првата Светска војна бара спас за своите златни резерви и непроценливо културно богатство надвор од своите граници. Еден век подоцна, оваа европска држава се уште не може да си го врати она што ѝ припаѓа.
Неколку месеци по влегувањето во Првата светска војна на страната на сојузниците – Русија, Франција и Велика Британија – кралството е на работ на пропаст: германските трупи, поддржани од нивните австроунгарски, отомански и бугарски сојузници, го окупираа Букурешт.
Романската влада, кралското семејство и клучните институции на земјата се повлекуваат, тргнувајќи по пат кон исток кон градот Јаш, кој ќе стане привремен главен град на земјата. Но, тие сè уште не се чувствуваат безбедно: со оглед на тоа што независноста на земјата е во опасност, официјалните лица одлучуваат дека вредните предмети на нацијата треба да бидат испратени надвор од нејзините кревки граници.
Тие потпишуваат договор со својот сојузник, царска Русија, и наскоро два возови ќе ги однесат непроценливите културни артефакти на Романија, кралскиот накит и – најважно од сè – 91,5 тони злато од резервите на националната банка за безбедно чување.
Но, златото никогаш не беше вратено; почиваше во руски трезори додека комунизмот и Студената војна доаѓаа и си одеа.
За Романците, чувството на неправда околу златото гори повеќе од еден век. „За нас, враќањето на ова богатство е морална должност и кон нашите предци и кон иднината на нашите деца“, вели Кристијан Паунеску, советник на гувернерот на Националната банка на Романија (НБР) и автор на книги за судбината на романското злато, за TVP World.
„Ние не заборавивме ниту [се предадовме] во оваа борба“, вели Паунеску. „Се обидовме на секој можен начин да преговараме, но СССР, а потоа и Русија, се залагаа за овој долг.“
Откако минатата година Европскиот Парламент усвои резолуција со која од Русија се бара да го врати златото на Романија, кое некогашната болшевичка власт на Советскиот Сојуз го конфискувала, портпаролката на руското Министерство за надворешни работи, Марија Захарова, изјави дека долгот на Романија кон Русија и Советскиот Сојуз е 20-25 пати поголем од вредноста на сите романски златни резерви испратени во Русија за време на Првата светска војна. Таа исто така тврдеше дека речиси целото романско злато и други вредни предмети биле вратени.
Во истата реакција, Захарова исто така рече дека Романија сака да ги реши своите економски проблеми со враќање на темата за златното богатство.
Нејзиниот коментар, објавен на Фејсбук страницата на амбасадата на Руската Федерација во Букурешт, доаѓа откако Европскиот парламент одобри резолуција во која се вели дека златното богатство на Романија, кое тежело 91,5 тони и било испратено во Русија на чување помеѓу 1916 и 1917 година, никогаш не било целосно вратено.
КАКО РОМАНСКОТО ЗЛАТО СТАСАЛО ВО РУСИЈА?
Приказната, накратко, оди вака: два воза натоварени со романски богатства беа испратени во Москва, првиот во декември 1916 година, а вториот во август 1917 година.
Декларации и пописи беа потпишани помеѓу НБР и Државната банка на Русија, потврдувајќи дека вредните предмети се на Романија – но потоа дошла Октомвриската револуција.
Со преземањето на власта во Русија кон крајот на 1917 година, болшевиците на Владимир Ленин го превртуваат глобалниот поредок: ја извлекуваат Русија од војната и воспоставуваат сосема нова форма на управување, внесувајќи страв во кралствата и империите што сè уште се држеа во Европа од почетокот на 20 век.
За романските владетели, Русија повеќе не беше сојузник – а новиот режим во Москва го конфискуваше златото и богатството. Се вели дека Ленин ветил дека ќе ги врати „на романскиот народ“, но не и на „романската олигархија“.
Романија верува дека златната залиха сега вреди околу 8 милијарди евра. Од Ленин до Сталин, до Елцин и Путин: лидерите во Букурешт, дури и под комунизмот, се обидоа да го вклучат Кремљ во ова прашање.
Тие имаа одреден успех – повеќето историски артефакти беа вратени во 1935 и 1956 година – но не и резервите на злато. „Русите низ годините наоѓале различни изговори или „објаснувања““, вели Паунеску, „како на пример [дека] богатството веќе било вратено… дека повеќе не постои, или дека Романија повеќе не го заслужувала ова злато бидејќи се обединила со Бесарабија во 1918 година, или дека Франција или Германија го зеле ова злато од Русија по Првата светска војна.
„Ниедно од овие тврдења нема никаква фактичка или правна основа.“
На почетокот на векот, биле преземени неколку мали чекори кон враќање на златото. Во 2003 година, Русија и Романија потпишаа договор што доведе до создавање комисија која го истражуваше ова прашање, заедно со други историски спорни точки.
Руските специјалисти имаа можност да го проверат вековниот договор и инвентарот што се чуваат длабоко во архивите на романската банка и – според НБР – потврдија дека се вистински. „Но [тие] тврдеа дека треба да ги проверат сличните оригинали на рускиот дел, од руските архиви“, вели Паунеску.
Со целосната инвазија на Украина во 2022 година што повторно го потресе глобалниот поредок, преговорите со Русија сега, разбирливо, се во мирување, и покрај понатамошното постоење на комисијата.
Сепак, некои Романци не мируваат. Еуген Томац, конзервативен европратеник, минатата година поднесе предлог до Европскиот парламент во кој се вели дека Русија треба да го врати златото. Тој беше усвоен со поддршка од повеќе партии.
„Ова е прв пат Европската Унија, преку гласот на својот парламент, експлицитно да повика на целосна реституција на романското богатство“, Томак изјави за TVP World, додавајќи дека се надева дека темата ќе биде „на дипломатската агенда на ЕУ“ доколку се обноват односите со Русија.
Сепак, патот напред не е сосема јасен.
РУСКАТА ИНВАЗИЈА ВРЗ УКРАИНА ГИ ЗАКОМПЛИЦИРА РАБОТИТЕ
Едно можно решение што се споменува во медиумските извештаи е можната употреба на замрзнатите руски средства – богатство запленето од европските држави како одговор на инвазијата на Украина – за враќање на изгубеното злато на Романија.
Користењето на запленетите ресурси е полно со правни стапици – дури и во случајот со Украина, владите досега ја искористија само каматата натрупана врз таквите средства за да ги поддржат воените напори на Киев, оставајќи го самото богатство недопрено.
Сепак, Паунеску од НБР, опишувајќи ја својата институција како „умерени оптимисти“ за можноста за враќање на златото, вели дека употребата на замрзнати средства во една или друга форма може да биде опција.
„Русија во моментов е [во] хибридна необјавена војна [со] ЕУ, па затоа не можат да се водат какви било преговори или разговори“, вели тој. „Руските замрзнати средства во ЕУ затоа се вреден ресурс за да се искупи неправдата што ѝ е нанесена на Романија пред повеќе од 100 години“.
Запрашан за својата позиција, романското Министерство за надворешни работи изјави за TVP World дека „засега, Романија се стреми кон решавање на прашањето за резервите на злато и другите вредни предмети депонирани во Москва за време на Првата светска војна преку постојните механизми“.
Ова, рече министерството, значи продолжување на работата на комисијата што го разгледува прашањето од 2003 година. „Комисијата, која вклучува претставници на двете страни кои имаат релевантна експертиза, сè уште не ја финализирала својата активност. Состаноците на Комисијата се прекинати по почетокот на агресијата на Руската Федерација врз Украина, но намерата на романската страна е да ги продолжи штом политичката ситуација ќе го дозволи тоа“.
