СКОПЈЕ СЕ ГУШИ ВО КАНЦЕРОГЕН ЧАД: Пожарот на депонијата во Визбегово ги запали здравствените аларми

Пожарите кои денес беа активни во близина на Скопје, но и крај Крива Паланка и Дојран, ги запалија алармите за аерозагадување. Чадот од горењето на депонијата кај Визбегово денес беше регистрирано и на мерните станици во Скопје, го обвитка во чад главниот град и предизвикаа загриженост кај локалното население поради опасноста по здравјето. Поради правецот на ветерот, попладнево посебно беше загаден центарот на Скопје, а мерењата на квалитетот на воздухот од страна на Министерството за животна средина во 16 часот за Центар го покажаа нависокиот индекс на загадување.

ПРЕПОРАКИ НА ИНСТИТУТОТ ЗА ЈАВНО ЗДРАВЈЕ

Колку е сериозна опасноста од пожарите покажуваат и препораките кои ги издаде Институтот за јавно здравје за населението кое ќе се најде во близина на пожар:

1. Останете информирани: Следете ги известувањата од надлежните служби преку средствата за информирање (радио, ТВ) или мобилни апликации, Почитувајте ги сите наредби за евакуација или засолнување.

2. Ограничете го изложувањето на чад: Држете ги прозорците и вратите затворени. Исклучете клима уреди и вентилација што внесува надворешен воздух.

3. Засолнете се во безбеден простор: Останете во затворена просторија со што помалку отвори кон надвор.Запечатете ги процепите околу прозорците и вратите со влажни крпи или самолеплива лента.

4. Користете соодветна заштитна опрема: Ако морате да излезете, користете маска што филтрира честички. Најефикасна заштита обезбедуваат маски со филтер од типот FFP2, FFP3, N95 или специјални противгасни маски со филтри за органски и неоргански гасови. Доколку немате професионална маска, прекријте го носот и устата со влажна крпа или пешкир додека се евакуирате (ова е само привремена и ограничена заштита).

5. Заштита на ранливи групи: Децата, постарите лица, бремените жени и лицата со хронични болести да останат во најзаштитените простории. При појава на симптоми (отежнато дишење, кашлица, вртоглавица), веднаш побарајте медицинска помош.

Прва помош при изложеност на чад или изгореници: Ако некој има симптоми на труење со чад, изнесете го на свеж воздух и побарајте медицинска помош.

КОГА ГОРИ ДЕПОНИЈА…

Пожарот на депонија не е обичен оган. Тоа се манифестира со густ црн чад, пламен што може да тлее со денови под површината, а поголеми проблеми можат да се појават ако, под одредени услови, се формира атмосфера на „сад под притисок“ , сето проследено ужасна миризба.

Таквиот пожар е тешко да се изгасне.

Ова се најчестите причини за пожари на депонии: Самозапалување на метан – отпадот произведува гасови, а метанот е запалив, високи температури во текот на летото, човечка небрежност односно намерно потпалување, електронски отпад – батериите и уредите можат да експлодираат

Кога депонијата гори, таа ослободува токсични гасови: јаглерод моноксид, диоксини, фурани, тешки метали во различни хемиски форми…

Овие гасови го загадуваат воздухот, почвата и водата. Ако ветерот ги носи цврстите честички до реката, водата исто така се загадува. Растенијата не можат да растат, животните се трујат, а глобално се уништува животната средина на територијата.

Чадот од депониите не е „обичен чад“. Тој носи ситни честички кои влегуваат длабоко во белите дробови.

Кај луѓето предизвикува: Кашлица, задушување, иритација на очите, Влошување на астмата и бронхитисот, Зголемен ризик од рак, Срцеви и невролошки проблеми. Најранливи се децата, постарите лица и хронично болните.

Ова се гасови , односно гасни соединенија кои најчесто се ослободуваат и нивните последици по здравјето:

1. Јаглерод моноксид (CO)

Зошто се појавува: Од нецелосно согорување на органски материјали.

Штетни ефекти: Поврзаноста на CO со хемоглобинот го спречува преносот на кислород во телото. Симптомите вклучуваат главоболка, вртоглавица, гадење, па дури и губење на свеста и смрт при високи концентрации.

2. Јаглерод диоксид (CO₂)

Зошто се појавува: За време на целосно согорување на органски материјали.

Штетни ефекти: Иако не е директно токсичен, прекумерната концентрација може да го намали кислородот во воздухот. Тој е исто така главниот стакленички гас што придонесува за климатските промени.

3. Честички PM10 и PM2.5

Од каде се појавуваат: Од согорување на цврсти материјали (пластика, дрво, гума).

Штетни ефекти: Продира длабоко во белите црева, а PM2.5 може да стигне до крвотокот. Тие предизвикуваат респираторни заболувања, срцеви заболувања и се поврзани со зголемен ризик од рак.

4. Диоксини и фурани

Од каде се појавуваат: При согорување на хлорирана пластика (PVC), гума и електронски отпад. Диоксините се хемиски соединенија кои содржат јаглерод, вода, кислород и хлор. Тие настануваат како спореден продукт при хемиски реакции, како на пример при согорување на ѓубриште, при производството на бои и лакови или бензин.Постојат околу 200 различни видови диоксини, кои немаат мирис и боја. Фуранот, познат и како фурфуран, е хетероциклично органско соединение. Најчесто се добива од топлотното разложување на материите кои содржат пентоза, како целулозните цврсти материи, особено борово дрво. Фуранот е безбојна, запалива и високо испарлива течност со точка на вриење блиска до собната температура

Штетни ефекти: Екстремно токсично и канцерогено. Се акумулира во телесните масти. Предизвикува хормонални нарушувања, репродуктивни проблеми, оштетување на имунолошкиот систем и рак.

5. Бензен, толуен и други полиароматични јаглеводороди (PAH)

Од каде се појавуваат: Од согорување на гума, масло, лубрикант, пластика.

Штетни ефекти: Канцерогени соединенија кои влијаат на централниот нервен систем, предизвикуваат оштетување на црниот дроб, бубрезите и предизвикуваат леукемија. Бензенот е класифициран како канцероген, кој го зголемува ризикот од рак и други болести, а исто така е позната причина за откажување на коскената срцевина. Значителни количини на епидемиолошки, клинички и лабораториски податоци го поврзуваат бензенот со апластична анемија, акутна леукемија. Толуенот може да има здравствени последици, особено во однос на централниот нервен систем. Непосредните ефекти вклучуваат, но не ограничувајќи се на вртоглавица, замор, па дури и главоболки. Краткорочното губење на меморијата, когнитивните тешкотии, потиснувањето на апетитот и целокупниот недостаток на дерматомиозитис на координација е исто така честа појава. Вдишување на големи количини толуен предизвикува гадење и болки во очите, ушите, носот и грлото. Црниот дроб, бубрезите и комплексот на нервниот систем се во голема мера погодени од постојаната изложеност во одреден временски период. Поради презентираните причини, соодветните мерки и безбедносни стандарди се многу важни кога е вклучен и околу толуен. Полицикличните ароматски јаглеводороди (ПАХ) во малечките честички од загадувањето се создаваат од согорување горива кои веќе долго време се знае дека имаат канцерогени ефекти.

6. Хлороводород (HCl) и сулфур диоксид (SO₂)

Од каде се појавуваат: При согорување на отпад што содржи хлор (пластика) и сулфур (гума, кожа).

Штетни ефекти: Иритација на респираторниот систем, бронхоспазам, егзацербација на астма, оштетување на белите црева.

7. Метали во пареа или прашина: олово, жива, кадмиум

Од каде се појавуваат: Од согорување до електронски отпад и батерии.

Штетни ефекти: Невротоксични, влијае на развојот на мозокот кај децата, предизвикува хронично оштетување на бубрезите, црниот дроб и репродуктивниот систем. влијаат врз нервниот систем, особено кај децата, и можат да предизвикаат трајни оштетувања.

Последици за здравјето на луѓето

Континуираното изложување на чад од согорување на отпад може да има акутни и долгорочни последици:

Кај децата: Нарушен развој на белите црева, зголемен ризик од астма, алергии и невролошки нарушувања.

За возрасни: Хроничен бронхитис, егзацербација на постоечки болести (како што се ХОББ, астма), срцеви удари, мозочни удари, рак на белите црева и гастроинтестиналниот тракт.

За бремени жени: Зголемен ризик од предвремено породување, мали аномалии кај фетусот и нарушен развој.

(Фото: Фејсбук профил на Левица Карпош, Министерство за животна средина)