За време на инаугуративно обраќање, претседателот Доналд Трамп го потенцираше своето тврдење дека Кина управува со Панамскиот канал.
„Кина управува со Панамскиот канал, а ние не и го дадовме на Кина. Ние и го дадовме на Панама и го враќаме назад“, рече тој.
Панамскиот канал долг 51 милја (82 км) ја сече централноамериканската држава и е главната врска помеѓу Атлантскиот и Тихиот океан.
До 14.000 бродови го користат секоја година како кратенка до патување кое, пред да се изгради каналот, би ги одвело на долго и скапо патување околу врвот на Јужна Америка.
Што кажа Трамп за каналот?
Спомнувањето на Панама во неговиот инаугуративен говор не е првпат тој да се фокусира на централноамериканската нација и нејзиниот прекуокеански канал.
На Божиќ, Трамп објави на социјалните мрежи дека „прекрасните војници на Кина“ „со љубов, но илегално, управуваат со Панамскиот канал“ – тврдење кое беше брзо демантирано од официјални лица во Панама Сити и Пекинг, пишува БИ-БИ-СИ.
Во тоа време, панамскиот претседател Хозе Раул Мулино го опиша тврдењето како „глупост“, нагласувајќи дека нема „апсолутно никакво кинеско мешање“ во каналот.
Трамп, исто така, се закани дека ќе го врати каналот со сила, наведувајќи дека наводно се наплаќаат „преголеми“ такси за американски бродови да минуваат низ него – уште едно тврдење кое го отфрлија панамските власти.
По инаугурациското обраќање на Трамп, претседателот Мулино повторно истакна дека „нема присуство на ниту една нација во светот што се меша во нашата администрација“ на Панамскиот канал.
Со стратешкиот воден пат, кој управува со околу 5% од обемот на глобалната поморска трговија, управува Управата на Панамскиот канал, агенција на панамската влада, а не кинеските војници.
Сепак, неточното тврдење на Трамп ја одразува загриженоста на некои американски официјални претставници во врска со значајните инвестиции на Кина во каналот и неговата околна инфраструктура, пишува БИ-БИ-СИ.
Која е историјата на Панамскиот канал?
Историски гледано, САД одиграа клучна улога во изградбата и администрацијата на преминот, кој ги поврзува Атлантскиот и Тихиот океан.
По неуспешниот обид на Французите да го изградат, САД ги обезбедија правата за преземање на проектот. Изградбата на каналот е завршена во 1914 година.
Таа остана под американска контрола до 1977 година, кога тогашниот претседател Џими Картер потпиша договор за постепено предавање на Панама, која Трамп ја нарече „глупава“.
Од 1999 година, Управата на Панамскиот канал има ексклузивна контрола врз работењето на водениот пат.
Договорите потпишани и од САД и од Панама предвидуваат дека тие ќе останат трајно неутрални, но САД го задржуваат правото да ја бранат секоја закана за неутралноста на каналот користејќи воена сила според овој договор.
Која е улогата на Кина во операциите на каналот?
Нема јавен доказ кој сугерира дека кинеската влада врши контрола над каналот или нејзината војска. Сепак, кинеските компании имаат значително присуство таму.
Од октомври 2023 година до септември 2024 година, Кина сочинуваше 21,4% од обемот на товарот што транзитира низ Панамскиот канал, што ја прави втор по големина корисник по САД.
Во последниве години, Кина исто така инвестираше многу во пристаништата и терминалите во близина на каналот.
Две од петте пристаништа во непосредна близина на каналот, Балбоа и Кристобал, кои се наоѓаат на страната на Пацификот и Атлантикот, соодветно, се управувани од подружница на Hutchison Port Holdings од 1997 година.
Компанијата е подружница на јавно котираниот CK Hutchison Holdings, конгломерат со седиште во Хонг Конг, основан од бизнисменот од Хонг Конг, Ли Ка-шинг.
Има пристанишни операции во 24 земји, вклучително и Велика Британија.
Иако не е во државна сопственост на Кина, вели Рајан Берг, директор на Програмата за Америка во Центарот за стратешки и меѓународни студии, во Вашингтон постоеше загриженост за тоа колку контрола Пекинг ќе може да изврши врз компанијата.
Низ овие пристаништа тече богатство од потенцијално корисни стратешки информации за бродовите што минуваат низ водниот пат.
„Постои зголемена геополитичка тензија од економска природа меѓу САД и Кина“, вели Берг. „Таков вид на информации во врска со товарот би биле многу корисни во случај на војна во синџирот на снабдување.
Според Ендрју Томас, професор на Универзитетот во Акрон, кој напишал книга за каналот, понудите за управување со тие пристаништа немале речиси никаква конкуренција. „САД во тоа време не се грижеа за овие пристаништа и Хачисон не се соочи со никаков приговор“, вели тој.
Кинеските компании, приватни и државни, исто така го зајакнаа своето присуство во Панама преку инвестиции од милијарди долари, вклучително и терминал за крстарење и мост што треба да се изгради над каналот.
Овој „пакет кинески активности“, како што го опиша Томас, можеби го поттикна тврдењето на Трамп дека каналот е „сопственост“ на Кина, но работењето на тие пристаништа не е еднакво на сопственост, нагласува тој.
Пекинг постојано повторува дека врските на Кина со Латинска Америка се карактеризираат со „еднаквост, заемна корист, иновација, отвореност и придобивки за луѓето“.
Кои се пошироките интереси на Кина во Панама?
Стратешката локација на Панама значи дека Кина со години се бори да го зголеми своето влијание во земјата и да го прошири своето влијание на континентот кој традиционално се смета за „двор“ на САД.
Во 2017 година, Панама ги прекина дипломатските врски со Тајван и воспостави официјални односи со Кина – огромна победа за кинеската дипломатија.
Месеци подоцна, Панама стана првата земја од Латинска Америка која се приклучи на потписната кинеска иницијатива „Појас и пат“, глобална инфраструктурна и инвестициска иницијатива вредна трилиони долари.
Доминиканската Република, Ел Салвадор, Никарагва и Хондурас го следеа примерот и исто така ги прекинаа врските со Тајпеј во корист на Пекинг.
Кина полека ја прошири својата мека моќ со отворањето на својот прв Институт Конфучие во земјата и обезбедувањето грант за изградба на железница. Кинеските компании исто така спонзорираа „медиумска обука“ за панамските новинари.