Аналитика
Нуклеарната енергија долго време беше гледана со скепса – обременета со наследството на високите трошоци, долгите рокови за изградба и јавните стравови од безбедноста. Но денес, таа се враќа на глобалната сцена како повторно откриен играч во енергетската транзиција. Причината не е само еколошката потреба од извори без јаглерод, туку и ненадејниот експоненцијален раст на потрошувачката на електрична енергија, поттикнат од центрите за податоци, вештачката интелигенција, електричните возила и индустриската електрификација. Она што некогаш изгледаше како бавен и застарен сектор, сега се позиционира како една од најзначајните енергетски технологии за следните 25 години, со потенцијална вредност од 10 трилиони долари до 2050 година според Банката на Америка.
Клучен двигател на оваа промена се малите модуларни реактори, SMR – компактен и скалабилен пристап кон нуклеарната енергија кој ветува побрза изградба, пониски трошоци и поголема флексибилност во снабдувањето. Наместо огромните централи што се градат со децении, SMR може да се произведуваат во фабрики и да се монтираат како составни делови. NuScale Power, првата американска компанија со федерална лиценца за ваков дизајн, планира реактор на пазарот до 2030 година, додека стартапот Oklo, поддржан од Сем Алтман, дури и порано – до крајот на 2027 година. Ентузијазмот на инвеститорите го следи овој напредок: акциите на двете компании експлодираа, со раст од над 100% кај NuScale и повеќе од 350% кај Oklo.
Но технолошкиот напредок е само дел од приказната. Без гориво, ниту еден реактор не може да произведува енергија. Денес, фокусот е на ниско збогатен ураниум (LEU) и неговата разновидност HALEU, збогатен до 20%, кој станува клучен за новата генерација реактори. Во оваа чувствителна алка на синџирот, геополитиката има огромно влијание. Со забраната за увоз на руски ураниум во САД од 2024 година, американските компании како Centrus Energy, единствен производител на HALEU, и Louisiana Energy Services, клучен снабдувач на LEU, добиваат стратешка тежина. Инвеститорите тоа го препознаваат: акциите на Centrus скокнаа за повеќе од 265% оваа година.
На почетокот на синџирот, пак, рударите на ураниум бележат силен подем. Компании како Uranium Energy Corp., Ur-Energy и Energy Fuels пријавуваат значителен раст на вредноста на акциите, додека Global X Uranium ETF, кој ги следи овие и други играчи, порасна за повеќе од 65% од почетокот на годината. Иако цената на спот ураниум се зголеми умерено, трендот на берзите покажува дека пазарот очекува долгорочен биковски циклус за суровината.
Оживувањето на нуклеарната енергија не е само пазарна приказна. Политиката има голема улога во поддршката. Администрацијата на Доналд Трамп ја постави нуклеарната енергија како столб на американската енергетска независност и климатска стратегија, поттикнувајќи инвестиции во нови технологии и зајакнување на домашниот синџир на снабдување. Во исто време, јавниот наратив се смени – од сомнеж кон прифаќање, од опасност кон можност.
По децении стагнација, секторот сега се движи со енергија на суперциклус. Спојот на технолошки иновации, геополитички промени и зголемена побарувачка создава услови нуклеарната енергија да стане не само сегашност, туку и основа за идната електрификација. Ако оваа динамика продолжи, во следните две децении нуклеарната индустрија би можела да прерасне од запоставен енергетски извор во камен-темелник на глобалната економија и во најмоќниот одговор на кризата со електрична енергија.
