Аналитика
Попушти ли пред налетот на моќта на хидроенергетската индустрија и традиционално „зелената“ Норвешка или само се обидува да постигне компромис помеѓу вечно растечката потреба за зголемено производство и конзумација на струјата и еколошките стандарди на заштита на животната средина со кои ова скандинавска држава со децении се гордее?
Норвешка е еден од најголемите светски производители на хидроенергија, при што 90% од електричната енергија во земјата се произведува од овој обновлив извор на енергија. Хидроенергијата затоа игра клучна улога во постигнувањето на целите за климатските промени, а воедно ја заштитува и биолошката разновидност и екосистемите во и покрај реките и акумулациите. Регулирањето на водотеците влијае врз рибите и другите видови, што ги прави еколошките мерки како што се рибните премини и минималниот проток на вода неопходни за одржлив развој.
Пред неколку месеци, норвешкиот парламент гласаше за отворање на заштитените реки за хидроцентрали, предизвикувајќи бес кај групите за заштита на природата кои се плашат за судбината на рибите и другиот див свет.
Неодамнешното парламентарно гласање отвори некои заштитени реки за хидроенергија, но, само ако општествените придобивки (како контрола на поплави) се „значајни“, а влијанијата врз животната средина се „прифатливи“, предизвикувајќи реакција од групите за заштита на природата кои се плашат дека тоа ќе го загрози биодиверзитетот.
Законот дозволува изградба на електрани поголеми од 1 MW во заштитени водни патишта ако општествената корист е „значајна“, а последиците за животната средина се „прифатливи“. Беше изгласан како дел од мерките за подобрување на заштитата од поплави и лизгање на земјиштето.
Лобито и индустријата за хидроенергија во Норвешка тврдат дека хидроенергијата на земјата е „зелена“ без оглед на нејзиното негативно влијание врз природата, но норвешките организации за животна средина и рекреација на отворено се борат со помош на ЕУ да се осигурат дека животот во сливовите на Норвешка ќе биде земен предвид.
Уне Бастхолм, пратеничка од Зелените во парламентот, за Гардијан го опиша предлогот како „историски напад врз норвешката природа“ кога беше претставен минатата недела.
Активистите за животна средина велат дека веруваат дека предлогот ќе доведе до „бесконечна низа“ од нови битки за искористување на реките. Тие ја критикуваа владата, која, според нив, го брзала без соодветни јавни консултации или проценки на влијанието врз животната средина.
Дека изградба на нови хидроцентрали ќе има значително влијание врз природата признава и самиот норвешки регулатор за енергетика.
Норвешката дирекција за водни ресурси и енергија (NVE) соопшти дека може да се добие мала моќ од експлоатација на реките без значителни интервенции во природата.
Кјетил Лунд, директорот на NVE, за норвешката радиодифузна мрежа NRK изјави: „Речиси и да нема голем потенцијал за развој во заштитените водни патишта, освен ако не сакате да ја експлоатирате најубавата, највредната природа што ја имаме“.
Во 2021 година, Норвешка го постигна своето најголемо зголемување на капацитетот за производство на хидроелектрична енергија од 1990 година – приближно 1,4 TWh нов капацитет беше додаден, а забележливо е дека половина од тоа дојде од мали хидроелектрани. Таа година, 53 мали електрани (секоја под 10 MW) се пуштени во употреба. Според норвешки извори, Гулбергелва (2,7 MW) започна со работа во октомври 2024 година во општината Афјорд. Произведува околу 8,3 GWh годишно и е дел од портфолио од 26 средства од Локус Енерџи.
Весле Кјела и Сторлија, секоја со приближно 8,5 MW, започнаа со работа кон крајот на 2021 година или почетокот на 2022 година. Заедно, тие генерираат енергија еквивалентна на потребите на околу 4.000 домаќинства. Овие електрани во Норвешка се посочувани за пример за тоа како постојната хидроенергетска инфраструктура може да се искористи со минимално влијание врз животната средина.
ХИДРОКОМПАНИИТЕ ТЕЖНЕАТ ДА БИДАТ „ПОЗЕЛЕНИ“, НО ДАЛИ СЕ?
Извештајот насловен како Одржливост во хидроенергијата на Норвешкиот истражувачки центар за хидроенергетска технологија покажува дека индустријата ја оценува својата одржливост како висока, но многу хидроенергетски компании се несигурни како да се прилагодат на новите регулативи за одржливо финансирање и адаптација на животната средина.
„Иако компаниите имаат за цел да станат уште позелени, тие се соочуваат со пречки како што се високите трошоци и неизвесноста во врска со новите технички барања“, вели истражувачот на NINA,Норвешкиот институт за истражување на природата, Берит Келер, која го водеше проектот Политика и општество во FME HydroCen, норвешкиот Истражувачки центар за обновлива енергија.
Студијата открива дека неколку компании во хидроенергетскиот сектор имаат високи амбиции за 2030 година, вклучувајќи поголем фокус на еколошки мерки и прилагодување кон новите регулативи на ЕУ. Сепак, истражувачите, исто така, пронајдоа значајни разлики во начинот на кој хидроенергетската индустрија ги планира еколошките иницијативи.
„Некои компании се проактивни и инвестираат во еколошки мерки без оглед на регулаторните барања, додека мнозинството имаат пристап „почекај и види“, вели Келер.
Регулаторните мандати и економските стимулации се главните двигатели за спроведување еколошки мерки, додека високите трошоци и недостатокот на техничко знаење се значајни пречки. Еден дискурс во индустријата е и толкувањето на таксономијата на ЕУ. Всушност, постојат големи варијации во она што компаниите го пријавуваат како еколошки одржливо, што може да се должи на нејасни регулативи.
Надзорниот орган на ЕФТА (ЕСА) изрази незадоволство од дејството на мерките за заштита на животната средина во хидроенергетскиот сектор од страна на Норвешка и размислува да го изнесе случајот пред Судот на ЕФТА. Критиките се меѓу другото, на нееднаквиот третман на остарените и поновите хидроцентрали како и на бавните имплементации на ревизиите на лиценците за работа.
Сепак, пристапот на Норвешка кон зачувување на хидроенергијата еволуира, при што низ годините беа донесувани се построги еколошки прописи, спроведување на Минимални еколошки текови (МЕТ) за одржување на водниот свет и употреба на проценки на влијанието врз животната средина (ОВЖС) за намалување на еколошката штета од нови и постојни проекти. Сепак, земјата се соочува со предизвици, како што е балансирање на значајни општествени придобивки, како што е заштитата од поплави, наспроти заканата за заштитените реки и водни екосистеми. Напорите за зачувување често ги водат истражувачки институции како SINTEF и иницијативи од енергетски компании како Statkraft, кои развиваат еколошки дизајни на брани, мерки за водење на рибите и начини за враќање на повеќе вода во реките.
ВО НОРВЕШКА НА СИЛА СЕ СТРОГИ ЕКОЛОШКИ БАРАЊА ЗА ХИДРОЕНЕРГИЈАТА
Норвешка е сè повеќе предмет на построги еколошки барања за хидроенергија. Новиот закон налага хидроцентралите да обезбедат услови за живот за речните видови, честопати преку МЕТ прописи и други техники за ублажување, за да се сметаат за вистински „зелени“.
Минимални еколошки текови (МЕТ):
Ова вклучува обезбедување дека во реката останува доволно ниво на вода, дури и со хидроенергетски операции, за одржување на здрави екосистеми и видови.
Проценки на влијанието врз животната средина (EIA):
Овие проценки се користат за идентификување на потенцијалните негативни влијанија врз животната средина од развојот на хидроенергијата и помагаат во планирањето на мерките за ублажување.
Природно-пријателски дизајн и компензација на брани:
Стратегиите вклучуваат имплементација на дизајни кои овозможуваат подобар проток на седименти и хранливи материи и барање мерки за компензација, како што се додавање чакал за мрестење или изградба на објекти за водење риби за да се помогне во заобиколувањето на браните на водниот свет.
Еколошките групи тврдат дека некои хидроенергетски проекти се продаваат како „зелени“, а сепак предизвикуваат значителна штета на водните екосистеми, повикувајќи на построго спроведување на новите закони за животна средина.
Југослава Дуковска
(Фото: NINA)
