„Страшните 1970-ти“ се вратија во Британија

Плановите за економија со високи плати и висок раст доживејаа дебакл додека британскиот конзервативен премиер во оставка се бори да одговори на кризата со трошоците за живот, надополнета со зголемените работнички немири.

Декември е 1973 година и министерот за финансии приватно го предупреди кабинетот на Едвард Хит дека земјата се соочува со најголемата економска криза од Втората светска војна, според доверливите записи кои сега се јавно достапни. Документите фрлаат светлина врз дебатата во срцето на владата за време на криза која има сличности со онаа со која се соочува кабинетот на актуелниот премиер Борис Џонсон.

Како и пред речиси 50 години, Британија денес се соочува со двоцифрена инфлација предизвикана од зголемените трошоци за енергија што финансиски ќе ги осакати најранливите домаќинства.

За разлика од тогаш, Џонсон е во привремен режим откако беше принуден да се повлече од власт поради низа скандали, оставајќи ја партијата да се подели на завојувани фракции за тоа како најдобро да одговори.

И во двата наврати имаше неколку добри опции, при што медиумските извештаи за приватните плански документи „најлошиот случај“ на актуелната влада го наведоа враќањето на енергетското рационирање што го одбележа мандатот на Хит.

Снимката на Ројтерс од декември 1973 година покажува како работниците во затемнетите продавници на главната шопинг-улица во Лондон ги држат кампинг-лампите за да им го осветлат патот на клиентите. „Беше прилично темно, ама наоѓавме начин да се справиме со тоа“, рече политичкиот аналитичар Питер Келнер за прекините на струјата, кој во раните 1970-ти беше новинар на Сандеј Тајмс.

Иако Велика Британија веројатно нема да се соочи со такви продолжени прекини на струја, сè што се заканува на светот на бесконтактни платежни системи и компјутеризирани сметки ќе ја зголеми вознемиреноста поради способноста на Британија да издржи повторени социјални и економски шокови.

„Постои потенцијално двојна паралела меѓу Британија денес и Британија во 1973 година“, вели Келнер, наведувајќи ја комбинацијата на домашни и глобални фактори кои ја зголемија инфлацијата во двата периода.

Историчарот Алвин Тарнер се согласува дека има сличности – но и големи разлики, како што е потеклото на врвните политичари. Хит и неговиот лабуристички противник Харолд Вилсон беа обликувани од војната и масовната невработеност – што им даде историска перспектива за кризите дури и ако се борат со нови закани за британската економија.

„Мислам дека нашиот проблем сега е недостатокот на знаење. Немаме никој во политиката кој може да се сети како беше со инфлацијата – секако не некој што е на функција“, рече Тарнер. Следниот британски премиер ќе има 40-ти години.

Џонсон надгледува поддршка од милијарди фунти за да им помогне на граѓаните во зголемените сметки за енергија, но, иако цените постојано растат, тој вели дека сите идни мерки треба да ги одлучи неговиот наследник, кој треба да биде именуван на 5 септември.

Инфлацијата на потрошувачките цени достигна врв во 1975 година на 24,5% и дури во 1990-тите таа одржливо падна на ниски едноцифрени бројки.

Банката на Англија очекува дека инфлацијата ќе надмине 13% овој октомври, што би било највисока стапка во последните 42 години. Претходно во август беше речено дека на инфлацијата ќе и бидат потребни околу две години за да се врати блиску до целта од 2%.

Прашањето за Европа претставува уште една разлика со средината на 1970-тите. Додека Хит ги полагаше надежите за економска ренесанса на членството во Европската Економска Заедница, главната политика на Џонсон беше да го напушти својот наследник, Европската Унија.

Официјалните податоци покажуваат дека Брегзит допрва треба да го даде ветениот поттик во трговијата и инвестициите, а отстапувањето од правилата на ЕУ сè уште е во тек во многу области.

ЕКСТРЕМНИ ПРЕДЛОЗИ

Документите од декември 1973 година покажуваат како ескалирачката енергетска криза, предизвикана од Организацијата на арапските земји извознички на нафта која прогласи ембарго на нафта, ја принуди владата на Хит да разгледа некои екстремни предлози.

Една од нив беше ограничување на употребата на електричното греење во секое домаќинство на една просторија – иако лидерот на Долниот Дом на парламентот во тоа време, Џим Приор, рече дека ова ќе биде „сурово и во пракса неприменливо“.

До почетокот на 1974 година, штрајковите на рударите за јаглен принудија тридневна работна недела низ целата економија.

Документите на кабинетот покажуваат дека Хит флертувал со отстранување на државните бенефиции од семејствата на штрајкувачите – „моќно оружје“, но кое беше отфрлено како „крајно сомнително“. Во тој случај, Хит најави големи намалувања на инвестициите во јавниот сектор, но неговата влада не издржа доволно долго за да ги види своите планови.

Хит – како Џонсон денес – имаше аспирации да ја префрли британската економија во поголема брзина. Во 1972 година неговата влада објави буџет за двојно зголемување на стапката на економски раст, што ја поттикна инфлацијата. Денешниот фаворит за лидерство, министерката за надворешни работи Лиз Трус (47) беше обвинета од ривалскиот кандидат Риши Сунак (42) дека направи слична грешка со нејзиниот завет дека ќе ги намали даноците.

„Потенцијално, пристапот на Лиз Трас кон растот, исто така, може да ги ослободи инфлаторните сили“, рече Келнер. Трус вели дека плановите нема да ја поттикнат инфлацијата и дека намалувањето на даноците е подобро од нивно зголемување и враќање на парите како бенефиции.

Додека Трас вети светла иднина и ги отфрли економските предупредувања како „деклинистички разговори“, Банката на Англија овој месец предупреди на долга рецесија.

Сунак повика на намалување на даноците само откако инфлацијата ќе биде ставена под контрола и вети дека ќе потроши повеќе за исполнување на „моралната одговорност“ за помош на граѓаните кои се борат.

На крајот, Хит ја плати цената за неговото справување со економијата и односите со работниците. По објавувањето на предвремените избори за февруари 1974 година, Хит тесно загуби од опозициската Лабуристичка партија. Трус или Сунак се очекува да се соочат со гласачите во 2024 година, а анкетите покажуваат дека конзервативците заостануваат зад Лабуристите.