Аналитика
Хрватска повторно ја отвора темата која со децении предизвикува поделени мислења – изградбата на нуклеарна централа на сопствена територија. Министерот за економија Анте Шушњар е убеден дека тоа е патот по кој земјата мора да тргне ако сака енергетска независност, сигурно снабдување и посилен геополитички контекст. Иако постои принципиелен договор со Словенија за изградба на вториот блок од нуклеарната централа Кршко, хрватската влада сè погласно размислува дека иднината треба да ја обезбеди со сопствен објект – било да станува збор за класична централа или за мали модуларни реактори, кои стануваат тренд во Европската унија.
Работната група на Министерството веќе подготвува Закон за нуклеарна енергија, а според првичните процени, првите мали реактори би можеле да се изградат за десетина години. Токму овие технологии, објаснуваат експертите, полесно се вклопуваат во националниот електроенергетски систем и би обезбедиле стабилна „базна енергија“ со ниски емисии на јаглерод. Тонќи Тадиќ, еден од најпознатите хрватски нуклеарни експерти, потсетува дека речиси сите земји-членки на ЕУ веќе размислуваат за вакви решенија и дека Хрватска со тоа го прави вистинскиот чекор во вистинско време. Во Евроатом, пак, ја гледаат декарбонизацијата како комбинација на обновливи извори и мали централи.
Но, покрај ентузијазмот на институциите, стои и гласната резерва на локалните заедници. Ердут, како една од потенцијалните локации, предизвикува најмногу контроверзии. Винарниците и жителите се плашат дека близината на ваков објект ќе ја уништи туристичката иднина на регионот, ќе предизвика иселување и ќе ја наруши идната економија базирана на лозарство и туризам.
Фактите се јасни: нуклеарната централа Кршко, во која Хрватска има 50 проценти сопственост, обезбедува околу 15 проценти од домашната потрошувачка, но ќе излезе од системот во 2043 година. Термоцентралата Пломин, пак, се затвора уште порано – во 2033 година. Прогнозите велат дека до 2050 година Хрватска ќе троши двојно повеќе струја од денес, околу 36 терават часови. Во таква ситуација, нов извор на сигурна енергија станува императив, а нуклеарната опција изгледа сè пореална.
Додека дел од јавноста се потсетува дека уште во осумдесеттите години се зборувало за Иваниќ-Град, Ердут и островот Вир како можни локации, денес дискусијата повторно се враќа со многу поголема тежина. Разликата е што Хрватска веќе има искуство како ко-сопственик на Кршко и знае дека вакви објекти можат да бидат сигурни и стабилни извори на енергија. Науката предупредува дека при избор на локација ќе мора да се води сметка за сеизмичка активност, близина на водни текови, услови за ладење и можност за безбедно пренесување на енергија.
Иако скептиците не веруваат дека централа навистина ќе се изгради, владата покажува решеност. „Со изградба на нуклеарна централа на хрватска почва, обезбедуваме енергетска стабилност и нова геополитичка позиција,“ порачува министерот Шушњар. Одлуката дали тоа ќе биде класична централа или серија мали модуларни реактори ќе ја донесат експертите. Но едно е сигурно – прашањето повеќе не е дали, туку кога Хрватска ќе се соочи со сопствената нуклеарна иднина.
