МЕЃУСЕБНО ЗАВИСНИ, А СОПЕРНИЦИ: Зошто повторно се разгоре трговската војна меѓу САД и Кина?

Трговската војна меѓу САД и Кина, за која до скоро се сметаше дека конечно се оладила по жестоките ескалации со одмазднички царини и бескрајни преговори од почетокот на 2025 година, се чини повторно избувна. За само неколку дена, Вашингтон и Пекинг повторно го разгореа едно од најзначајните економски соперништва во светот, претворајќи ја трговијата во оружје на геополитичка стратегија.

Кина објави дека повторно го ограничува извозот на критични минерали – критични компоненти што се користат во сè, од паметни телефони и електрични возила до борбени авиони и сателити – што го поттикна американскиот претседател Доналд Трамп да објави царини од 100% за кинескиот извоз насочен кон САД, со што ги уништи – барем засега – надежите дека може да се избегнат глобални економски превирања.

СТРАТЕШКАТА РАНЛИВОСТ НА САД

Претседателот Трамп ја опиша мерката како „неопходна одбрана на индустрискиот суверенитет на Америка“, обвинувајќи го Пекинг за „манипулирање со ресурси за да добие политичка моќ“. Министерството за трговија на Кина, од своја страна, ја осуди ескалацијата на САД како „економска принуда“ и вети „соодветни контрамерки“.

Кина произведува повеќе од 90% од преработените ретки земни метали во светот и контролира околу 70% од светското рударство. Контролата на Кина врз пазарот на ретки метали ѝ дава огромна предност, а земјата постојано покажува дека може стратешки да ја користи оваа доминација. Со наметнување нови барања за лиценцирање и ограничување на извозот, Пекинг му испрати порака на Западот дека пристапот до нејзините критични материјали ќе зависи од геополитичкото усогласување.

Американското производство, одбранбената индустрија и секторите за чиста технологија, пак, се потпираат на увоз на овие материјали, што претставува стратешка ранливост на САД. Одлуката на Белата куќа да се закани со такви екстремни царини беше дизајнирана не само како одмазда, туку и како обид да ја одврати Кина од понатамошно користење на својата доминација.

Пазарите веднаш реагираа на објавата. Берзанските индекси и во Азија и во САД паднаа пред малку да се опорават, бидејќи инвеститорите ја испроцесираа веројатноста дека двете страни повторно би можеле да ја турнат глобалната трговија во непознати води.

МЕЃУСЕБНО ЗАВИСНИ РИВАЛИ

Контролата на Пекинг врз минералите му обезбедува тактичка предност, додека Вашингтон ја користи својата стратешка предност. САД сè уште доминираат во дизајнот на полупроводници од висока класа, одбранбената технологија и финансиската инфраструктура – сите области од кои зависи Кина. Тие исто така предводат растечка коалиција на индустриски сојузници, од Јапонија до ЕУ, кои ги делат нејзините загрижености за економската зависност од ресурсите на Кина.

Сепак, оваа меѓузависност е токму она што го прави конфликтот толку опасен. Силата на секоја страна е поврзана со ранливоста на другата. Нарушувањето на трговијата со ретките земјини елементи може да го парализира западното производство, додека ембаргото за напредни алатки за производство на чипови може да го запре целиот технолошки сектор на Кина. Резултатот е циклус на ескалациски мерки, секоја оправдана како одбрана, но перцепирана како агресија.

Аналитичарите предупредуваат дека двете страни се соочуваат со загуба. Повисоките тарифи би можеле да ги засилат инфлациските притисоци во САД, додека Кина ризикува одлив на капитал и ерозија на довербата во странските инвестиции. Глобалните компании заглавени помеѓу нив сега брзо ги преиспитуваат синџирите на снабдување, барајќи алтернативи во Југоисточна Азија, Индија и Латинска Америка.

ШТО СТОИ ЗАД ЕСКАЛАЦИЈАТА?

Корените на обновената конфронтација одат подлабоко од актуелните настани. Двете влади почнаа да ги гледаат економските инструменти како алатки за национална безбедност. Она што порано беше трговска политика сега е надворешна политика со други средства. Во Вашингтон, враќањето на високите тарифи одразува идеолошки консензус – споделен преку партиски линии – дека САД мора да „се ослободат од ризик“ од Кина, дури и по економска цена.

За Пекинг, пак, контролата на извозот служи и како одвраќање, но и за домашна употреба. Тие проектираат пркос кон САД, а воедно ги поттикнуваат националистичките чувства дома. Временскиот период, кој доаѓа пред големите политички состаноци во двете земји, сугерира внимателно калибрирана демонстрација на сила.

Пред само неколку месеци, имаше претпазлив оптимизам. По привременото примирје на почетокот на 2025 година, кое ги намали тарифите на умерено ниво, претставниците од двете страни наговестија можност за обновен дијалог. Тие надежи сега се чини дека исчезнаа.

ПОСЛЕДИЦИ ПО ГЛОБАЛНАТА ЕКОНОМИЈА

Трговскиот прекин се заканува да ја фрагментира глобалната трговија во ривалски блокови, поткопувајќи ја стабилноста на синџирите на снабдување што ја дефинираа модерната глобализација. Европските производители предупредуваат на зголемување на трошоците за зелени технологии, додека земјите во развој стравуваат дека ќе бидат вовлечени во економскиот вкрстен оган.

Дипломатски, ситуацијата остава малку простор за компромис. Се очекува двајцата лидери, Трамп и Кси Џинпинг да присуствуваат на регионален самит во Јужна Кореја на крајот на октомври, иако веројатноста за суштински пробив останува мала. Аналитичарите сугерираат дека секоја деескалација ќе зависи од тоа дали двете страни можат да смислат излез што ќе им го спаси образот – да овозможи да прогласат победа дома, а воедно ќе ги намалат тензиите надвор.

Во меѓувреме, бизнисот се подготвува за продолжена неизвесност. Глобалниот трговски систем, веќе затегнат од инфлацијата и геополитичкото ривалство, сега повторно се соочува со тест на издржливост.