Аналитика
Неколку десетици бродски контејнери лежат скриени зад ридот јужно од Тимфу, главниот град на Хималаите на Бутан, една од најизолираните нации во светот. Внатре, милиони долари вредни машини за ископување биткоини работат непрестајно за да ја соберат вредната валута што сега го фасцинира монархот на земјата – и неговото кралство. Под владеењето на Џигме Кесар Намгиел Вангчук, „Кралот на змејот“, Бутан тивко се трансформираше во крипто Шангри-Ла, а неговата влада дава земја, финансии и енергија на операции како овие, со кои се надева дека ќе ја избегнат претстојната економска криза, открива сторијата на магазинот Горбс, кој веќе подолго време ја следи приказната за малото хималајско крајство кое се претвора во рај за крипто-мајнинг.
Под Хималаите, реките напојувани од древните глечери го снабдуваат малото кралство Бутан со огромни резерви на хидроелектрична енергија. Обновливите извори на енергија станаа економски мотор, кој сочинува 30% од бруто домашниот производ на земјата и ги подгрева домовите на речиси сите нејзини 800.000 жители. Но, во последните неколку години, кралската влада на Бутан тивко смислуваше нова употреба на овие резерви: напојување на сопствениот рудник за биткоин.
Но, бутанските власти јавно никогаш не ја откриваат локацијата или опсегот на овие објекти. И кога таа стана првата земја што основаше суверен рудник за биткоин пред приближно четири години, малкумина надвор од Бутан знаеја. Нејзината влада почна јавно да ги коментира своите инвестиции во дигитални средства дури откако Форбс првпат објави детали за нивното мултимилионско портфолио на почетокот на оваа година, кои беа изложени од банкротите на паднатите крипто-заемодавци BlockFi и Celsius, со кои имаше значајна соработка.
ДОБРО СОКРИЕНИ ЛОКАЦИИ
Сега, Форбс ги идентификуваше местата на кои се чини дека се четири рудници управувани од кралството Thunder Dragon, врз основа на извори со познавање на крипто инвестициите на Бутан и потврдени преку сателитски снимки од Planet Labs, Satellite Vu и Google Earth. Тие покажуваат долги правоаголни рударски единици, системи за ладење на центрите за податоци и далноводи со висок капацитет и трансформатори кои се движат од хидроелектраните во Бутан до локациите. Тие никогаш не биле јавно обелоденети.
Еден објект, сместен на пилот локација за напорите за ископ на биткоин во Бутан, според изворот, е изграден во близина на преминот Дочула, област која има културно и политичко значење за нејзините 108 меморијални светилишта посветени на паднатите бутански војници. Сателитските снимки на Planet Labs и Google Earth покажуваат дека земјените преместувања започнале на локацијата во 2020 година, а изградбата изгледа е завршена кон крајот на 2022 година. Погледите од воздух покажуваатмгрупирани рударски зданија со зелен и бел покрив, среде километри шума. Иако на само неколку чекори од прометниот автопат, според Google Street View локацијата е целосно скриена од погледите на минувачите.
Вториот рудник се наоѓа во близина на Тронгса, град источно од Тимфу и седиште на предците на сегашната династија Вангчак. Третото е сместено во густо пошумениот кварт Дагана, во близина на средно училиште кое се грижи за децата во руралната заедница.
Она што се чини дека е четвртиот и најголем рудник во кралството се наоѓа на темелите на спорниот и неуспешен владин мегапроект тежок една милијарда долари, наречен „Градот на образованието“, обид да се основа меѓународен центар „за образование и знаење“ во Бутан. Рудникот минува покрај првиот асфалтиран пат во земјата, националниот автопат Пхуентшолинг-Тимфу, но е скриен зад планински терен. Само трансформаторите и далноводите го издаваат фактот дека рудникот за биткоин сега ја окупира локацијата. Историските сателитски снимки покажуваат дека нејзината изградба започнала околу декември 2021 година, што се совпаѓа со увозот од 193 милиони долари во „преработувачки единици“, според царинските податоци од Министерството за финансии. Увозот беше додаден со истата тарифна шифра што ја користат хардверските компании за ископување биткоин.
Бутан им го претстави проектот „Град за образование“ на своите граѓани како средство за обезбедување на нивната иднина во услови на зголемена невработеност кај младите, зголемен број емиграции и одлив на мозоци. Приближно 1,5% од населението на Бутан емигрирало минатата година само во Австралија, многумина бараат можности за работа и подобра плата. Во Бутан, минималната плата е поставена на само 45 долари месечно и приближно 12% од нејзиното население живее под прагот на сиромаштијата, според локалниот весник Куенсел.
Градот на Образованието требаше да го промени тоа. Во 2009 година, владата на Бутан и плати на консултантската фирма McKinsey & Co. околу 9 милиони долари за да помогне во дизајнирањето на „регионален центар од светска класа за здравство, образование, финансии и ИКТ услуги од светска класа“. Сместен меѓу сливот на две реки, кампусот од 1.000 хектари требаше да биде светилник на експерименталниот економски модел на Бруто националната среќа во земјата и повисоко образовен центар за Азија. Тоа требаше да биде домаќин на сателити на некои од најпрестижните универзитети во светот, како и објекти за истражување и развој, лаборатории, хотели и центри за настани. И според владата на Бутан, тоа ќе го промовира „брендот Бутан“, создавајќи „зелена и одржлива економија“, „културно и духовно чувствителни индустрии“ и „општество со знаење“.
Но ништо од тоа не беше постигнато. Зафатен со политички скандали, лошо управување и безброј одложувања, Education City беше отфрлен во 2014 година.
“БРУТО-НАЦИОНАЛНА СРЕЌА“ И КРИПТО-МАЈНИНГ
Сместено меѓу Кина, Индија и Непал, Бутан е можеби најпознат по својот симболичен „змеј на гром“, будистичките манастири и посветеноста на „бруто националната среќа“ над домашниот производ. Сепак, изолираната нација потроши неколку години култивирајќи и значајно крипто портфолио. Форбс претходно објави дека државната холдинг компанија на Бутан, Друк Холдинг и Инвестментс, тајно истурила милиони долари во имоти за криптовалути, кои ненамерно беа откриени од банкротите на заемодавците BlockFi и Celsius. Додека овие инвестиции беа направени преку суверен ентитет создаден да управува со богатството на земјата во име на нејзиниот народ, на граѓаните никогаш не им беше кажано.
Суверената инвестициска рака на кралството, Druk Holdings & Investment (DHI), го потврди постоењето на рудниците. „Местовите за објекти поврзани со рударството на биткоин во Бутан се избрани врз основа на логистичките потреби на операциите, како што се снабдувањето со електрична енергија и многу други фактори“, изјавија тие за Форбс преку надворешна комуникациска фирма. Сепак, одбија да ги коментираат нивните локации, наведувајќи дека „DHI не открива комерцијално чувствителни детали за своето работење“.
Биткоинот беше додаток на економскиот мастерплан на Бутан. Финансиите на кралството долго време се поткрепени со приходите од туризмот и извозот на огромен вишок на хидроенергија во нејзиниот сосед Индија. Но, ковид-пандемијата го намали годишниот приход од 88,6 милиони американски долари што земјата ги собра од таксите за виза за 65 американски долари дневно, што бара итна корекција на курсот. Според повеќе извори, владините претставници на Бутан почнале да разговараат со рударите и добавувачите на биткоин некаде во 2020 година.
DHI, кој ги надгледува операциите на биткоин во Бутан, изјави за локалниот весник The Bhutanese дека „влезе во просторот за рударство“ кога цената на криптовалутата беше 5.000 долари (последната вредност беше вреднувана на ова ниво во април 2019 година, но сега вреди 36.000 долари). Сопствените податоци за увоз на Бутан и сателитски снимки сугерираат дека неговите операции навистина се зголемија во 2020 година. Во мај, кога Форбс побара од DHI да го потврди тој тајминг, портпаролот на фондот рече само дека се направени серија инвестиции во биткоин „во период во 2019 година“. Тие додадоа дека DHI „во моментов е нето позитивен во позицијата на нашата дигитална актива“. Цената на биткоинот падна од 69.000 долари во ноември 2021 година на под 17.000 долари минатиот декември.
БИТКОИНИ ЗА ПОКАЧУВАЊЕ ПЛАТИ НА АДМИНИСТРАЦИЈАТА
Бутанците во јуни објавија дека DHI планира да ги продаде резервите на биткоини за да финансира зголемување на платите од 50% за владините службеници во вредност од 72 милиони долари, бидејќи Бутан се соочува со економска и политичка криза со трговскиот дефицит што ја намалува нејзината девизна резерва на само 689 долари милиони. (Ова ќе покрие само 14 месеци увоз, додека уставот на земјата бара 12 месеци резерви.)
Неколку извори во Бутан изјавија за Форбс дека рудниците сега се јавна тајна, иако ниту владата на Бутан ниту DHI официјално не го открија нивното постоење. Во е-пораките до Форбс, DHI постојано одбива да коментира за опсегот или финансирањето на својот режим со криптовалути.
DHI, која исто така управува со водечката авиокомпанија на нацијата, хидроелектрични централи и фабрика за сирење, не обезбедува никакво расчленување на приходите или инвестиции во ископувањето биткоин во своите годишни сметки, освен да забележи дека собрала девизни обврзници за финансирање на проектот. Министерството за финансии на Бутан исто така немаше коментар. Од професорската фела и инсајдери кои се специјализирани за следење на глобалната активност на биткоин, изјавија за Форбс дека рударските активности во земјата остануваат загатка. DHI тврдеше дека „не е вклучена во одлуките за користење на средствата што DHI ѝ ги исплаќа на Владата“.
Но, кралството не успеа да ги сокрие сите траги. Трговските податоци до кои се пристапува преку Опсерваторијата за економска сложеност, платформа со отворен код која ги визуелизира глобалните трговски обрасци, покажува дека повеќе од 220 милиони американски долари во чипови користени за ископување биткоин биле испорачани од Кина во Бутан помеѓу 2021 и 2022 година. DHI одби да одговори на прашања за нив, оправдувајќи се со одредбите на меѓусебниот договор. И податоците на Министерството за енергетика на Бутан откриваат огромен скок од 63% во користењето на електрична енергија од страна на индустријата во 2022 година.
Во меѓувреме, Бутан, кој со години продава вишок енергија на Индија, масовно го зголеми увозот, купувајќи електрична енергија во вредност од 20,7 милиони долари во 2023 година, според Куенсел. Владините претставници неодамна предупредија дека оваа сметка ќе достигне 72 милиони долари во текот на претстојната зима, а увозот ќе биде потребен пет месеци за да се покрие побарувачката.
Сезоната на азиските монсуни значи дека Бутан отсекогаш доживувал суши кога неговите хидроцентрали стојат главно без работа три месеци, барајќи од него да увезува електрична енергија од индиската мрежа главно на јаглен. Инвестицијата на Бутан во ископувањето биткоин, сепак, зависи од сигурен пристап до евтина и чиста енергија.
„Бутан дава приоритет на снабдувањето со електрична енергија за домашна потрошувачка. Индустријата и бизнисот – вклучително и проектите поврзани со рударството на биткоин – имаат помал приоритет“, рече портпаролот на DHI. Во зимските месеци кога производството на хидроенергија вообичаено се намалува, „рударската активност може да биде затворена во зависност од достапноста на електричната енергија“.
РУДАРЕЊЕТО БИТКОИНИ – РЕШЕНИЕ ЗА ЕКОНОМСКАТА КРИЗА
Сепак, четирите рудници за биткоини во државна сопственост кои Форбс верува дека ги идентификуваше, можеби дури и не се најголемите во Бутан. Во 2022 година, земјата влезе во партнерство со сингапурскиот гигант за ископ на биткоини, Bitdeer, што го направи Бутан седиште на нејзината азиска експанзија. Според сателитските снимки од Planet Labs, во март, Bitdeer создаде рудник во јужниот град Геду, и донесе 100 мегавати (MW) на интернет во август, соопшти компанијата. DHI, која е сопственик на националната енергетска компанија на Бутан, ќе испорачува електрична енергија на локацијата. Bitdeer во ажурирањето во јули откри дека веќе работат 11.000 рудари и дека нарачал дополнителни 15.000 машини. Кога ќе биде завршен, постројката од 600 MW ќе троши повеќе енергија од остатокот од нацијата, објави Никеи.
Неодамна, персоналот на Bitdeer им пристапува на инвеститорите на конференции во индустријата, како што е Mining Disrupt за фонд од 500 милиони долари за „зелено рударство на крипто“. DHI проценува дека ќе поддржи од 300 до 400 работни места и нов компјутерски сектор во Бутан – повторувајќи го месечевиот терен на земјата за непостоечкиот Град за образование. Извршниот директор на Bitdeer, Мет Лингхуи Конг, изјави за Форбс во изјавата дека компанијата „добива голем интерес“ за фондот и во моментов е во преговори со повеќе инвеститори кои одби да ги именува.
Новиот фонд и работни места би можеле да бидат очајно потребни, при што Азиската банка за развој предвидува дека економијата на Бутан ќе забави на 4,6% оваа година. Сопствените економисти на владата повикаа на економски реформи и буџетски кратења за да се спречи финансиската криза.
Рударството на биткоин се повеќе станува индустриска операција, честопати потпирајќи се на специјализирани чипови од кинески компании како Bitmain или Canaan на листата на Nasdaq. Овие рударски апаратури често се здружуваат во огромни центри за податоци жедни за енергија.
Потегот на Кина да ги забрани крипто активностите во 2021 година, како и потезите во Казахстан и Шведска за ограничување или оданочување на рударите на биткоин, принудија многу операции да најдат нови домови со евтини извори на електрична енергија. Соединетите Американски Држави, Норвешка и понатамошните дестинации со летање како Парагвај, кој исто така има огромен капацитет за хидроенергија, собраа масиви рудари. Сепак, неколку од најголемите рударски оператори како Core Scientific и Compute North поднесоа барање за банкрот откако цените на биткоинот паднаа и цените на енергијата пораснаа во последната година.
„Не е изненадување што субјектите ископуваат биткоин во Бутан. Планинската земја има огромен хидроенергетски капацитет во споредба со нејзиното мало население и произведува слично количество електрична енергија по глава на жител како Соединетите држави – многу побогата земја“, вели Јаран Мелеруд, аналитичар за ископување биткоини во Луксор. „Оваа ефтина, заглавена хидроенергија несомнено е примамлива за рударите чија единствена работа е да ја претворат потценетата електрична енергија во биткоин“.
