Светската криза со храна и натаму ќе се влошува

Шестмесечните борби меѓу Русија и Украина, две земјоделски супер сили, го втурнаа глобалниот систем на храна во целосна катастрофа, оставајќи милиони луѓе соочени со глад. Војната ја влошува кризата која веќе е поттикната од климатските промени, зголемените трошоци за живот и зголемувањето на цената на ѓубривата што ја создава најакутната глобална криза со храна во последните децении.

Договорот со посредство на ОН за повторно отворање на Црното Море за бродови со храна можеби не е доволен за да им донесе олеснување на милиони луѓе кои се борат да јадат низ Африка, Азија и Блискиот Исток.

„Работам во овој сектор повеќе од 15 години и ова за мене е најлошата криза што сме ја виделе“, рече Карин Смалер, извршен директор на Центарот Шамба, тинк-тенк кој работи на ставање крај на глобалниот глад.

Хуманитарните агенции се трудат да се подготват за уште покритични нивоа на глад, бидејќи се соочуваат со годишен јаз од 14 милијарди евра во трошоците за безбедноста на храната, според извештајот за 2020 година на Церес 2030, исто така тинк-тенк. Војната на Москва во корпата за леб на Европа сериозно ги потресе светските пазари на храна, принудувајќи ги хуманитарните агенции да ги намалат оброците на храна во земји како Јемен. Триесет и шест земји се потпираат на Украина и Русија за повеќе од половина од нивниот увоз на пченица.

Специјална работна група на ОН за кризи набљудува повеќе од 60 земји кои се борат да платат за увоз на храна. Високите цени на енергијата и нестабилноста на пазарите на храна извршија дополнителен притисок врз земјите во развој со ограничени пари. Како што се повеќе луѓе се гладни на глобално ниво, целта на ОН да се стави крај на гладот ​​до крајот на деценијата изгледа подалеку од кога било.

Сушата го зафати рогот на Африка, оставајќи околу 26 милиони луѓе соочени со недостиг на храна во Кенија, Етиопија и Сомалија во следните шест месеци. Повеќе од 7 милиони добиток веќе се избришани. Во цела Источна Африка, околу 50 милиони луѓе се соочуваат со акутна несигурност во храната.

Јан Егеланд, генерален секретар на Норвешкиот совет за бегалци, напиша на Твитер: „Глад што може да се спречи целосно му се заканува на регионот на Африканскиот рог“. Ова е „мега-кризата за која никој не зборува“, рече тој.

Во Либан, исто така голем увозник на руска и украинска пченица, вистинската инфлација на храната изнесува 122 проценти. Инфлацијата на домашната цена на храната е висока во речиси сите земји со низок и среден приход, според Светската банка.

Тоа значи дека е тешко луѓето да си дозволат храна дури и на места каде што нема недостаток. Луѓето плаќаат повеќе за основните потреби насекаде, од Перу до Бурунди. Според Светската програма за храна, рекордно високо ниво од 49 милиони луѓе во 46 земји би можеле да паднат во глад или „услови слични на глад“ среде кризата со храна. Најпогодени земји се Етиопија, Нигерија, Јужен Судан, Авганистан, Сомалија и Јемен, каде има 750.000 луѓе кои се соочуваат со глад и смрт, од кои само 400.000 се во регионот Тигреј во Етиопија, каде што е во тек граѓанска војна.

Ниските девизни резерви го отежнуваа увозот на храна за Шри Ланка. Соборената влада се обиде да ја подобри кризата во платниот биланс со забрана на увоз на ѓубрива, што – заедно со целосна забрана за нивно користење – доведе до уништување на половина од родот на оризот во земјата.

„Домашното производство на храна драстично се намали во текот на изминатата година, недостигот на гориво го отежна производството, преработката, транспортот и малопродажбата, а увозот на храна и гориво е премногу скап“, рече Шалмали Гутал, извршен директор на Фокус, глобалниот тинк-тенк.

ДАЛЕКУ ОД ОБИЧЕН ДОГОВОР ЗА ТРАНСПОРТ

Договорот меѓу Русија, Украина, Турција и ОН за рестартирање на извозот на храна од украинските пристаништа на Црното Море помогна донекаде да се олеснат пазарите. Цените на пченицата се намалија за 14,5 отсто меѓу јуни и јули, поттикнати од изгледите за извоз на околу 20 милиони тони жито заклучени во украинските силоси. Но, договорот започна бавно и несигурно откако беше потпишан на 22 јули. Русија веднаш го погоди пристаништето Одеса со проектили, а Украина, иако оптимист дека ќе го донесе многу потребното финансиско олеснување за своите земјоделци, вели дека има само „мали шанси“ да успее.

Десетина бродови што досега храбро се снајдоа на поморскиот коридор, во голема мера беа оние што беа заглавени во Украина од избувнувањето на војната и остануваат огромни предизвици за да се натераат бродовите да пристигнат во број, вклучително и бродови изнајмени од ОН кои носат помош во храна.

Дури и ако Украина и Русија извезуваат со полн капацитет, експертите се претпазливи дека договорот може лесно да се поништи. „Дали е доволно да се врати предвоениот статус кво? Не“, напишаа двајцата земјоделски економисти Џозеф Глаубер и Дејвид Лаборд во јули. „Една погрешна ракета може да ги натера осигурениците да се откажат од обезбеденото осигурување“, напишаа тие.

„Сè уште не е јасно дали Украина навистина може да успее да извезе сè што треба итно да се извезе“, рече Доминик Цилер, потпретседател на Меѓународниот фонд за развој на земјоделството (ИФАД), агенција на ОН.

„Сè уште се плашиме дека овие недостиг на основна храна може да предизвикаат превирања на пазарите на суровини и повторно да доведат до поскапувања што повторно ќе ги погодат најсиромашните руралните области“, рече тој.

ЕКСТРЕМНИ СУШИ

Многу делови од светот се соочуваат со екстремни временски феномени делумно поради климатските промени. Екстремните горештини во Јужна Азија и САД, сушата во големи делови од Европа и Источна Африка и Кина, и поплавите во Кореја значеа умирање на големи количини на земјоделски култури, што ја направи достапната храна поскапа.

„Би забележал дека во целина, глобалните залихи на житарки и маслодајни семиња се тесни, а тоа е дел од приказната за инфлацијата на храната“, рече Робин Андерсон, која ја претставува земјоделската индустрија во Комитетот за светска безбедност на храната на ОН. Производство на пченица се предвидува да опадне во 2022 година, за прв пат по четири години. „Потребно ни е цело време земјоделството да пука на сите цилиндри на сите континенти, бидејќи климатските промени секогаш ќе значат дека некој се бори“, тврди таа.

Скокот на цената на ѓубривата, исто така, го поскапи одгледувањето храна. Еден официјален претставник на ОН предупреди дека кризата е „огромна“ и се заканува да ја продолжи кризата со глад доколку фармерите ширум светот шират помалку од хемикалиите што го зголемуваат приносот за да ги спасат своите крајни линии. Цената на вештачкото ѓубриво веќе беше висока пред Русија да ја нападне Украина, но поради зависноста на индустријата од природен гас – која исто така вртоглаво се зголеми по војната – таа се зголеми уште повеќе.

„Зголемувањето на цените на ѓубривата и загриженоста за достапноста фрлаат сенка на идните жетви, и на тој начин ризикуваат да се задржат високите цени на храната подолг период“, велат од тинк-тенк IFPRI.

Се појавија низа меѓународни политички иницијативи за справување со кризата, вклучително и од Франција и Германија, но експертите веруваат дека тие нема да бидат ефективни без голема инјекција на готовина. „Сите тие се навистина добри иницијативи. Не е јасно дали има дополнителни пари“, рече Смалер, од Шамба центарот.

Светската програма за храна донираше 8 милијарди долари донации оваа година, но потребни се вкупно 22 милијарди долари.

Доколку дојде до пари, итна помош може да помогне да се спречат најголемите пустоши од кризата со глад оваа година, но експертите велат дека на светот му требаат системски промени. „Кога има криза, секогаш постои голема подготвеност да се направи итна помош, која нема да создаде одржлив развој, туку ќе ги спречи луѓето да умрат“, рече Цилер од ИФАД. „Кога се работи за создавање издржливост, за финансирање на долгорочен развој, потешко е да се мобилизираат средства“.