Аналитика
Иако најпрвин беше дочекана со потсмев и чудење, „откачената“ идеја на новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп, како што се покажа, не е израз на неконвенционалниот и честопати дрзок манир со кој тој се однесува кон прашањата од меѓународната политика, туку некој вид пробен балон за она што планира да го прави на планот на подобрување на геостратешката позиција на САД за време на својот четиригодишен мандат.
Во декември, Трамп ги обнови повиците упатени во неговото прво претседателство за американска сопственост на Гренланд, нарекувајќи го тоа „апсолутна неопходност“. Запрашан на прес-конференцијата која следеше потоа дали би ја отфрлил употребата на „воена или економска принуда“ за освојување на Гренланд – или Панама, која Трамп исто така изрази желба да ја поседува – новоизбраниот претседател одговори: „Не, не можам да ве уверам во кој било од овие две, но можам да го кажам ова: ни требаат за економска безбедност“.
ГРЕНЛАНД – МИЛУМ ИЛИ СИЛУМ?
Трамп, кој ја презема функцијата на 20 јануари, оваа недела рече дека американската контрола на Гренланд – суверена данска територија – е „апсолутна неопходност“ и не ја отфрли можноста за користење воена или економска акција против Данска за да се оствари.
Новоизбраниот претседател изјави дека поседувањето Гренланд е од витално значење за безбедноста на САД, но експертите велат дека тој веројатно мисли и на другите аспекти на Гренланд, како што е неговата ризница на природни ресурси – вклучително и ретки земјени метали – кои може да станат подостапни бидејќи климатските промени го топат мразот на територијата.
Гренланд е најголемиот остров во светот и дом на повеќе од 56.000 луѓе. Поранешна данска колонија, а сега автономна територија на Данска, зазема единствена геополитичка позиција, сместена помеѓу САД и Европа. Нејзиниот главен град Нук е поблиску до Њујорк отколку до главниот град на Данска, Копенхаген.
Долго време се сметаше за клучно за безбедноста на САД, особено за одбивање потенцијален напад од Русија, рече Улрик Прам Гад, висок истражувач во Данскиот институт за меѓународни студии. Поморската лента Северозападен премин минува долж нејзиниот брег и островот е дел од јазот Гренланд-Исланд-Обединетото Кралство, стратешки поморски регион.
Стратешката локација на Гренланд го прави вреден и за САД. Постоечката американска база, вселенската база Питуфик, е клучна за раното предупредување и одбрана на американските ракети и игра клучна улога во вселенскиот надзор. Идното проширување на базата, исто така, би можело да ги подобри американските капацитети за следење на движењата на руската морнарица во Арктичкиот океан и северниот дел на Атлантикот.
Американскиот суверенитет над Гренланд, доколку се постигне договорот на Трамп, исто така ефикасно ќе ги спречи сите потези на ривалите, особено Кина, да добијат основа на островот.
Официјалните бројки покажуваат дека Гренланд има огромен, досега неискористен потенцијал на наоѓалишта со 25 од 34 минерали идентификувани во официјалната листа на критични суровини на ЕУ, вклучувајќи елементи од ретки земји, графит, метали од платинската група и ниобиум.
Според Министерството за енергетика на САД, овие минерали се од суштинско значење за „технологиите што произведуваат, пренесуваат, складираат и зачувуваат енергија“ и имаат „висок ризик од прекин на синџирот на снабдување“.
Последново секако е валидна загриженост со оглед на тоа што Кина – клучен снабдувач на неколку критични минерали на глобалните пазари – ги зголемува ограничувањата на својот извоз како дел од тековната трговска војна со САД. Пристапот до ресурсите на Гренланд ќе му даде на Вашингтон поголема безбедност на синџирот на снабдување и ќе го ограничи секое влијание што Кина може да го донесе.
Во ноември 2023 година, ЕУ формираше Стратешко партнерство за одржливи синџири на вредности на суровини со Гренланд, во, како што беше истакнато, заеднички напор за развој на рударскиот сектор на островот преку привлекување инвестиции, размена на знаења и поттикнување на локалниот развој на вештини.
И покрај Стратешкото партнерство меѓу ЕУ и Гренланд за развој на рударски проекти во Гренланд, има неколку пречки што треба да се надминат пред да стане реалност нејзината политичка визија да го направи Гренланд критична супозиторија за суровини за Европа. Рударската индустрија во Гренланд моментално е недоволно развиена и трошоците за стартување ќе бидат значителни поради потребата да се развие поврзаната физичка и дигитална инфраструктура, како и суровите временски услови.
Гренланд е кревка и во голема мера заштитена природна средина, а брзото губење на мразот на Гренланд, поврзано со глобалното затоплување, предизвика загриженост кај зелените активисти, па треба да се очекува значителна јавна реакција – особено од климатските и еколошките групи.
Покрај тоа, со вкупно население од приближно 56.000 жители на Гренланд постојат значителни ограничувања во поглед на поседување специфично обучена работна сила, и додека владата на Гренланд признава дека работната сила мора да се увезува, ова останува спорно политичко прашање кај населението во целина.
Исто така, во моментов не постои законодавство за странски директни инвестиции (СДИ) во Гренланд.
Освен, иако екстракцијата и ископувањето спаѓаат во надлежностите на Гренланд, неодамнешното искуство илустрира дека разграничувањето помеѓу рударството и безбедносната политика, што спаѓа во надлежностите на данската надлежност, не е секогаш јасна, а европските инвеститори мора да бидат подготвени да чекорат внимателно.
Поради сето ова, развојот на гренландскиот рударски сектор останува со висок ризик. Во моментов тоа е повеќе политичка визија, отколку зрела инвестициска клима. Како таква, ЕУ ќе треба да фрли значителна политичка и финансиска тежина зад своите засегнати страни, доколку сака да ја претвори својата визија во реалност.
Она што може да биде уште попривлечно за Трамп, сепак, се богатите наоѓалишта на природни ресурси на Гренланд, рече Клаус Додс, професор по геополитика на Ројал Холовеј, Универзитетот во Лондон.
Тука спаѓаат нафтата и гасот, како и металите од ретки земји кои се во голема побарувачка за електрични автомобили и ветерни турбини од зелената транзиција, како и за производство на воена опрема.
Во моментов Кина доминира во глобалното производство на ретки земји и веќе се закани дека ќе го ограничи извозот на критичните минерали и поврзаните технологии, пред вториот мандат на Трамп.
АМЕРИКА И ГРЕНЛАНД, СТАРА ЉУБОВ
„Воопшто нема сомнение дека Трамп и неговите советници се многу загрижени за задушувањето што се чини дека го има Кина“, изјави Додс за Си-Ен-Ен. Гренланд нуди потенцијално богат извор на овие критични минерали, додаде тој. „Мислам дека целата работа околу Гренланд е таа дека тој сака да ја задржи Кина надвор“.
Трамп не е првиот претседател на САД кој ја поддржува идејата за купување на Гренланд. Во 1867 година, кога претседателот Ендрју Џонсон ја купи Алјаска, тој исто така размислуваше да го купи Гренланд. На крајот на Втората светска војна, администрацијата на Труман и понуди на Данска 100 милиони долари за островот, според документите за кои првпат објавија данските медиуми.
Ниту една од понудите не се реализираше, но според договорот за одбрана од 1951 година, САД добија воздушна база сега наречена вселенска база Питуфик, во северозападниот дел на Гренланд. На средината на патот меѓу Москва и Њујорк, тоа е најсеверниот пункт на вооружените сили на САД и е опремен со систем за предупредување за проектили.
САД се заинтересирани да обезбедат „нема непријателски големи сили да го контролираат Гренланд, бидејќи тоа може да биде основа за напад на САД“, изјави Прам Гад за Си-Ен-Ен.
Топењето на мразот и брзото зголемување на температурите на Арктикот му даваат на Гренланд место во првиот ред за климатската криза, но некои гледаат и економски можности бидејќи климатските промени ја преобликуваат земјата.
Губењето на мразот ги отвори бродските рути, зголемувајќи го времето по кое може да се плови во текот на летото на северната хемисфера. Според Арктичкиот совет, транспортот на Арктикот се зголеми за 37% во текот на деценијата до 2024 година, делумно поради топењето на мразот.
„Трамп, мислам, инстинктивно ја добива идејата дека Арктикот се топи“, и согледаните можности, рече Додс. Иако тој предупреди, во реалноста, условите долж овие рути сè уште се често предавнички, а топењето на мразот може да ги направи водите уште поопасни за навигација.
Исто така, постои сугестија дека топењето на мразот може да го олесни пристапот до природните ресурси, но климатската криза сè уште не се покажала како „менување на играта“ за ова, рече Филип Стајнберг, професор по географија на Универзитетот во Дурам.
Не е дека климатските промени ги прават ресурсите на Гренланд подостапни, рече тој за CNN, туку „понеопходни“.
ДАНСКА ВО ПАНИКА ПОРАДИ ТРАМП
Владите и на Данска и на Гренланд остро се спротивставија на идејата дека арктичката нација може да се купи.
„Ние не сме на продажба и никогаш нема да бидеме на продажба. Не смееме да ја изгубиме нашата долгогодишна борба за слобода“, напиша премиерот на Гренланд Муте Егеде во објава на Фејсбук кон крајот на декември.
Куупик В. Клајст, поранешен премиер на Гренланд, рече дека Трамп повеќе разговара со американските граѓани отколку со Гренланѓаните. „Не гледам ништо во иднина што би го отворило патот за продажба. Вие едноставно не купувате земја или народ“, изјави тој за Си-Ен-Ен.
Но, коментарите на Трамп доаѓаат во интересен момент за Гренланд, рече Додс. Нејзината влада предводена од Инуитите неодамна ги зголеми барањата за независност од Данска. Во своето новогодишно обраќање, Егеде повика да се отстранат „оковите на колонијалната ера“.
„Данска е во паника“, рече Додс, која се чини дека повеќе се фокусираше на нејзиниот однос со Гренланд. Во декември, Данска објави огромно зголемување на воените трошоци за Гренланд. Потоа, на почетокот на јануари, данското кралско семејство лансираше редизајниран кралски грб, зголемувајќи ја важноста на поларната мечка што го симболизира Гренланд.
Во средата, министерот за надворешни работи на Данска рече дека Гренланд може да стане независен ако сакаат нејзините жители, но нема да стане американска држава, според Ројтерс.
„Целосно признаваме дека Гренланд има свои амбиции. Ако се материјализираат, Гренланд ќе стане независен, иако тешко дека ќе има амбиција да стане сојузна држава во Соединетите Држави“, рече данскиот министер за надворешни работи Ларс Локе Расмусен.
Министерот за надворешни работи, исто така, рече дека Данска е „отворена за дијалог со Американците за тоа како можеме да соработуваме уште поблиску отколку што го правиме за да обезбедиме исполнување на американските амбиции“.
Данска во четвртокот призна дека долго време ја занемарувала одбраната на Гренланд, огромен и стратешки важен арктички остров – и кој новоизбраниот претседател на САД Доналд Трамп го нарече витален за безбедноста на САД. „Ние многу години занемарувавме да ги направиме потребните инвестиции во бродови и во авиони кои ќе помогнат да се следи нашето кралство, и тоа е она за што сега се обидуваме да направиме нешто“, рече данскиот министер за одбрана Троелс Лунд Поулсен за новинарите.
Амбасадата на САД во Копенхаген претходно во четвртокот соопшти дека Соединетите држави немаат планови да го зголемат своето воено присуство на Гренланд. „Нема планови за зголемување на сегашниот воен отпечаток на САД на Гренланд“, изјави портпаролот за Ројтерс. „Ќе продолжиме тесно да соработуваме со Копенхаген и Нук [главниот град на Гренланд] за да обезбедиме какви било предлози да ги задоволат нашите заеднички безбедносни потреби.
Данската премиерка Мете Фредериксен доцна во четвртокот рече дека побарала средба со Трамп, но не очекувала да се случи пред неговата инаугурација.
(Фото: Дојче Веле)
