Аналитика
Познатиот економски експерт, кој советуваше неколку гарнитури на американски влади и професор по економија, Нуриел Рубини, за „Дер Шпигел“ идентификува 10 „мегазакани“ со кои се соочуваме и како се справува со нив.
Дер Шпигел: Професоре Рубини, не Ви се допаѓа вашиот прекар „Д-р Пропаст“. Наместо тоа, сакате да ве нарекуваат „Д-р Реалист“. Но, во вашата нова книга опишувате „десет мегазакани“ кои ја загрозуваат нашата иднина. Нема многу помрачно од тоа.
Рубини: Заканите за кои пишувам се реални – тоа никој не би го негирал. Пораснав во Италија во 1960-тите и 1970-тите. Тогаш никогаш не се грижев за војна меѓу големите сили или за нуклеарна зима, бидејќи имавме детант помеѓу Советскиот Сојуз и Западот. Никогаш не ги слушнав зборовите климатски промени или глобална пандемија. И никој не се грижеше дали роботите ќе ги преземат повеќето работни места. Имавме послободна трговија и глобализација, живеевме во стабилни демократии, дури и да не беа совршени. Долгот беше многу низок, населението не беше превозрасно, немаше нефинансирани обврски од пензискиот и здравствениот систем. Тоа е светот во кој пораснав. И сега морам да се грижам за сите овие работи – а исто така и сите други.
Дер Шпигел: Дали навистина има причина за загриженост?
Рубини: Бев во Вашингтон на состанокот на ММФ. Економскиот историчар Ниал Фергусон во говор таму рече дека ќе имаме среќа ако добиеме економска криза како во 1970-тите – а не војна како во 1940-тите. Советниците за национална безбедност беа загрижени поради вклучувањето на НАТО во војната меѓу Русија и Украина, а Иран и Израел се на работ на судир. И токму утрово, прочитав дека администрацијата на Бајден очекува Кина да го нападне Тајван порано или подоцна. Искрено, Третата светска војна веќе ефективно започна, секако во Украина и во сајбер просторот.
Дер Шпигел: Политичарите изгледаат обземени од истовременоста на многу големи кризи. Кои приоритети треба да ги постават?
Рубини: Се разбира, тие мора да се грижат за Русија и Украина пред да се грижат за Иран и Израел или Кина. Но, креаторите на политиката треба да размислуваат и за инфлација и рецесии, односно за стагфлацијата. Еврозоната е веќе во рецесија и мислам дека таа ќе биде долга и грда. Обединетото Кралство е уште полошо. Се чини дека пандемијата е зауздана, но наскоро би можеле да се појават нови варијанти на ковид. А климатските промени се катастрофа со бавно движење што се забрзува. За секоја од 10-те закани што ги опишувам во мојата книга, можам да ви дадам 10 примери што се случуваат додека зборуваме денес, а не во далечна иднина. Дали сакате нешто за климатските промени?
Дер Шпигел: Ако мора.
Рубини: Ова лето имаше суши ширум светот, вклучително и во САД. Во близина на Лас Вегас, сушата е толку лоша што во исушените езера се појавија тела на мафијаши убиени во 1950-тите. Во Калифорнија, фармерите сега ги продаваат своите права за вода бидејќи е попрофитабилно отколку да одгледуваат било што. И во Флорида, повеќе не можете да добиете осигурување за куќи на брегот. Половина од Американците на крајот ќе мора да се преселат на Среден Запад или Канада. Тоа е наука, а не шпекулации.
Дер Шпигел: Друга закана што ја опишувате е дека САД би можеле да ја притиснат Европа да ги ограничи своите деловни односи со Кина за да не го загрози военото присуство на САД на континентот. Колку сме далеку од тоа сценарио?
Рубини: Тоа веќе се случува. САД штотуку донесоа нови регулативи со кои се забранува извоз на полупроводници во кинески компании за вештачка интелигенција или квантно пресметување или воена употреба. Европејците би сакале да продолжат да работат со САД и Кина, но тоа нема да биде можно поради прашањата за националната безбедност. Трговија, финансии, технологија, интернет: Се’ ќе се подели на два дела.
Дер Шпигел: Во Германија во моментов има спор околу тоа дали делови од пристаништето Хамбург треба да се продаваат на кинеската државна компанија Коско. Кој би бил вашиот совет?
Рубини: Треба да размислите која е целта на таков договор. Германија веќе направи голема грешка со тоа што се потпира на енергијата од Русија. Кина, се разбира, нема воено да ги преземе германските пристаништа, како што би можело во Азија и Африка. Но, единствениот економски аргумент за овој вид договор би бил дека би можеле да возвратиме штом европските фабрики ќе бидат запленети во Кина. Инаку, не е баш паметна идеја.
Дер Шпигел: Предупредувавте дека Русија и Кина се обидуваат да изградат алтернатива на доларот и системот СВИФТ. Но, двете земји досега не успеаја во тоа.
Рубини: Не се работи само за платните системи. Кина оди низ целиот свет продавајќи субвенционирани 5G технологии кои можат да се користат за шпионирање. Го прашав претседателот на една африканска земја зошто добива 5G технологија од Кина, а не од Запад. Ми рече, ние сме мала држава, па и онака некој ќе не шпионира. Потоа, можеби ќе ја земам и кинеската технологија, поефтино е. Кина ја зголемува својата економска, финансиска и трговска моќ во многу делови од светот.
Дер Шпигел: Но, дали кинескиот ренминби навистина ќе го замени доларот на долг рок?
Рубини: Ќе биде потребно време, но Кинезите се добри во размислувањето на долги патеки. Тие им предложија на Саудијците да ја ценат и наплатат нафтата што им ја продаваат во ренминби. И тие имаат пософистицирани системи за плаќање од кој било друг во светот. Плаќањето Alipay и WeChat секојдневно го користат милијарда Кинези за милијарди трансакции. Во Париз веќе можете да купувате во Луј Витон со плаќање на WeChat.
Дер Шпигел: Во 1970-тите имавме и енергетска криза, висока инфлација и стагнантен раст, таканаречена стагфлација. Дали сега доживуваме нешто слично?
Рубини: Денес е полошо. Тогаш немавме толку јавен и приватен долг како денес. Ако централните банки сега ги зголемат каматните стапки за да се борат против инфлацијата, тоа ќе доведе до банкрот на многу „зомби“ компании, банки во сенка и владини институции. Освен тоа, нафтената криза беше предизвикана од неколку геополитички шокови тогаш, денес ги има повеќе. И само замислете го влијанието на кинескиот напад врз Тајван, кој произведува 50 отсто од сите полупроводници во светот и 80 отсто од највисоките. Тоа би бил глобален шок. Денес повеќе зависиме од полупроводници отколку од нафта.
Дер Шпигел: Вие сте многу критични кон централните банкари и нивната лабава монетарна политика. Дали има некоја централна банка што во моментов постапува правилно?
Рубини: Тие се проклети во секој случај. Или се борат против инфлацијата со високите политички стапки и предизвикуваат тешко приземјување за реалната економија и финансиските пазари. Или ќе згаснат и ќе трепкаат, не ги зголемуваат стапките и инфлацијата продолжува да расте. Мислам дека Банката на федерални резерви и ЕЦБ ќе трепнат – како што веќе направи Банката на Англија.
Дер Шпигел: Од друга страна, високите стапки на инфлација исто така можат да бидат корисни бидејќи тие едноставно го надувуваат долгот.
Рубини: Да, но го поскапуваат и новиот долг. Бидејќи кога инфлацијата расте, заемодавачите наплатуваат повисоки каматни стапки. Еден пример: ако инфлацијата оди од 2 до 6 проценти, тогаш стапките на државните обврзници на САД ќе мора да се движат од 4 до 8 проценти за да продолжат да го носат истиот принос; а трошоците за приватно задолжување за хипотеки и деловни заеми ќе бидат уште повисоки. Ова го прави многу поскап за многу компании, бидејќи тие треба да понудат многу повисоки каматни стапки од државните обврзници, кои се сметаат за сигурни. Имаме толку многу долгови во моментов што вакво нешто може да доведе до тотален економски, финансиски и монетарен колапс. И ние дури и не зборуваме за хиперинфлација како во Вајмарската Република, само за едноцифрена инфлација.
Дер Шпигел: Главниот ризик што го опишувате во вашата книга се климатските промени. Дали растечкиот долг не е второстепен во светлината на можните последици од климатска катастрофа?
Рубини: Мораме да се грижиме за сè во исто време, бидејќи сите овие мегазакани се меѓусебно поврзани. Еден пример: Во моментов, не постои начин значително да се намалат емисиите на CO2 без да се намали економијата. И иако 2020 година беше најлошата рецесија во последните 60 години, емисиите на стакленички гасови се намалија само за 9 проценти. Но, без силен економски раст нема да можеме да го решиме проблемот со долгот. Значи, мораме да најдеме начини да растеме без емисии.
Дер Шпигел: Имајќи ги предвид сите овие паралелни кризи: како ги оценувате шансите за опстанок на демократијата наспроти авторитарните системи како во Кина или Русија?
Рубини: Загрижен сум. Демократиите се кревки кога има големи шокови. Секогаш има некој мачо човек тогаш кој вели „Јас ќе ја спасам државата“ и кој за се ги обвинува странците. Токму тоа го направи Путин со Украина. Ердоган би можел да го направи истото со Грција следната година и да се обиде да создаде криза бидејќи во спротивно може да ги загуби изборите. Доколку Доналд Трамп повторно се кандидира и ги загуби изборите, тој може отворено да ги повика белите супрематисти овојпат да упаднат во Капитол. Би можеле да видиме насилство и вистинска граѓанска војна во САД. Во Германија, работите изгледаат релативно добро засега. Но, што ќе се случи ако работите тргнат наопаку на економски план и луѓето повеќе гласаат за десничарската опозиција?
