Аналитика
,,Се наоѓаме во крајно турбулентен и непредвидлив период, како за економиите во целина, така и за котираните компании од различни стопански дејности и за берзите на коишто се тргуваат нивните акции. Она што е очигледно е дека цените на берзите стануваат максимално осцилаторни, дека пазарниот сентимент е нестабилен и подложен на лесни и брзи промени на дневно ниво и дека целото опкружување е крајно фрагилно”, вели Главниот извршен директор на Македонска берза, Иван Штериев во интервју за порталот ,,Пари” осврнувајќи се на ситуацијата на берзите по воениот конфликт во Украина, инфлацијата, каматните стапки, корона вирусот.
Штериев констатира дека и покрај комплексното опкружување за компаниите што котираат на берза од досега објавеното, 2021 година била многу солидна. Од вкупно 91 друштво што известило 73 оствариле добивка наспроти 66 лани. Пораст компаниите покажале и во првиот квартал од 2022 година. Директорот на берза, го објаснува и последниот потег на Берза да купи 10% од Депозитарот, за улогата на Загребска берза која не успеа да се стекне со 10% капитал од Македонската берза, за новиот Кодекс за корпоративно управување за котираните компании, како и за проектот бесплатни инвестициски анализи.
Пари: Пред десетина дена беше објавено дека Берзата се стекнала со акции во Централниот депозитар со хартии од вредност АД Скопје. Кои се причините за ваквиот деловен потег?
Штериев: Ова беше трансакција со којашто Берзата засега купи 10% од акциите на Депозитарот и значеше спроведување на претходна одлука на нашиот Одбор на директори за стекнување на сопственички удел во оваа институција. Оваа одлука е мотивирана од повеќе причини и е нешто што како појава постои на многу други пазари, како на оние што се развиени, така и на оние што ги нарекуваме „пазари во појавување“. Имено, постојат бројни развојни можности и потенцијали во работењето и функционирањето на Берзата и Депозитарот во доменот на т.н. вертикална интеграција на овие две инфраструктурни пазарни институции. Ова подразбира воспоставување на уште поблиски деловни и стратешки билатерални релации и реализација на дополнителни синергии, заеднички проекти и инвестиции во повеќе сегменти, со особена нагласка на IT аспектите и набавката и користењето на IT опремата. Во наши услови ова сопственичко поврзување е уште пологично поради постоење на иста структура на доминантните акционери во двете институции. Гледано од аспект на Берзата како компанија ова отвора можности, во услови на ниски каматни стапки и одредени нормативни ограничувања за инвестирање на нашите финансиски средства, истите ефикасно да се пласираат. Воедно, уверени сме дека со овој деловен потег ќе се зголеми т.н. акционерската вредност на моменталните акционери во Берзата и дека ќе се зголеми специфичната тежина на Македонска берза во процесите на регионални интеграции.
Пари: Еден од акционерите во Македонската берза АД Скопје е Загребска берза, која на ланската јавна берзанска аукција не успеа да ги купи 10% акции во сопственост на Еуростандард банка во стечај. Експертите кои ги консултираше Пари сметаат дека придобивките од интеграцијата на нашата берза со берза од земја членка од ЕУ навистина би биле значајни, бидејќи само така македонскиот пазар ќе има поголема видливост, а инвеститорите и компаниите ќе добијат поголеми можности и за вложување и за прибирање капитал…
Штериев: Берзата од Загреб, како што кажавте, минатата година само делумно успеа во нејзиниот обид позначајно да го зголеми своето учество во капиталот на Македонска берза и сега поседува нешто над 7% од акциите. Неуспешното учество на Загребската берза во ланската јавна берзанска аукција, кога се продаваа 10% акции на Македонска берза во сопственост на Еуростандард банка во стечај, многу го забави овој процес. Притоа уште еднаш се покажаа разликите помеѓу деловниот резон и начинот на вреднување на акциите од страна на локалните пазарни играчи наспроти странските инвеститори. Воедно, во овој конкретен случај странскиот инвеститор мораше сите постапки да ги прави најтранспарентно, со што веројатно привлече конкуренција што има сосема други приоритети што не се поврзани со развој на домашниот пазар на капитал. Инаку, интегрирањето во некоја поголема берзанска групација е повеќегодишно настојување на Македонска берза како одговор на лимитираните автономни фактори за поекспанзивен развој и потребата од посеопфатен know-how и бизнис networking. Поради ова, и нашите акционери одлучија во Одборот на директори да имаме и претставник на Загребската берза
Што се однесува до тековната соработка со берзата од Загреб – таа е на завидно ниво во повеќе области почнувајќи од проектите во рамките на СЕЕ ЛИНК преку crowdfunding платформата Funderbeam до заедничка понуда на едукациски обуки. За очекување е поголема координација на билатералните активности на двете берзи и отворање на нови развојни проекти да се интензивираат со евентуалното дополнително зголемување на сопственичкото учество на берзата од Загреб. Кога тоа ќе се случи навистина не може да се прогнозира.
Пари: Војната во Украина сериозно ги раздрма берзите насекаде и влијаеше на пазарните движења и случувања. Што значи овој голем шок?
Штериев: Војната во Украина навистина беше неочекуван шок за сите берзи и инвеститори. Никој не очекуваше ваква ескалација на состојбите. Повеќето инвеститори насекаде веројатно мислеа дека ова прашање сепак ќе се разреши по мирен пат. Впрочем, познато е дека историски пазарите тешко ги предвидуваат војните и на крај кога ќе дојде до вакви настани инвеститорите секогаш се како изненадени. Веројатно е тоа така затоа што повеќето инвеститори се рационални луѓе, фокусирани кон економијата и финансиите, луѓе кои знаат дека војната не е добра за економијата. Тие едноставно не веруваат дека некој би се одлучил за такво нешто. Почетокот на војната кон крајот на февруари донесе многу силен удар на сите берзи во форма на значајна надолна ценовна корекција. Војните, економски гледано, пред се значат неизвесност, а повеќето проекции и перцепции стануваат негативни. Од тогаш помина повеќе од еден месец и главните светски акциски индекси ја надополнија иницијалната загуба. Слично се случи и кај нас. Но, она што е очигледно е дека цените на берзите стануваат максимално осцилаторни, дека пазарниот сентимент е нестабилен и подложен на лесни и брзи промени на дневно ниво и дека целото окружување е крајно фрагилно. Од друга страна, овие состојби предизвикани од војната во Украина само се надоврзаа на претходната неизвесност поврзана со корона вирусот, инфлацијата, каматните стапки, веригите на снабдување, енергетските предизвици и проблемите во економскиот раст, а после вонредно долгиот биков пазар, високите пазарни вреднувања на хартиите од вредност и повеќегодишна монетарна експанзија и државен интервенционизам. Се на се, се наоѓаме во крајно турбулентен и непредвидлив период, како за економиите во целина, така и за котираните компании од различни стопански дејности и за берзите на коишто се тргуваат нивните акции.
Пари: Периодов се сумираше работењето на котираните компании во 2021 година. Какви се резултатите?
Штериев: Да, тукушто изминуваат роковите за рапортирање на годишните финансиски извештаи на котираните компании. Се чекаат само уште неколку консолидирани извештаи и ќе ја имаме комплетната слика за работењето на котираните друштва во 2021 година. Од она што досега е објавено може да се констатира дека, и покрај комплексното окружување за компаниите што се котирани на Берзата, 2021 година била многу солидна. Од вкупно 91 друштво што известило 73 оствариле добивка наспроти 66 лани. Вкупната добивка на овие друштва е околу 295 милиони евра наспроти минатогодишната од 240 милиони, што е пораст од значајни 22,8%. Гледано и поединечно и по дејности може да се забележи дека остварувањата на издавачите на најликвидните акции на пазарот се одлични, со двоцифрен пораст на добивката што достигнува до 30% зголемување годишно. Големите банки и индустриските компании се во добар плус, главните компании во секторите на фармација и градежништво исто така. Анализата на 18 компании што се во загуба не покажува некој конзистентен образец во смисла на тоа дека станува збор за некакви системски проблеми на ниво на дејност – повеќе наликува дека нивните тековни проблеми се индивидуални поради хетерогени причини. Сега сме во очекување на сезоната на исплата на дивиденди – некои се веќе и најавени и износите се атрактивни. Оттука, нашиот пазар има добро погонско гориво во првата половина од годината, односно кога инвеститорите внимателно ги следат токму овие показатели. Од друга страна, сите неизвесности што ги елабориравме во претходниот одговор се и тоа каков предизвик за преостанатиот дел од берзанската 2022 година. Ќе видиме какви ќе бидат компаниските резултати за првиот квартал годинава.
Пари: Како го оценувате првиот квартал на Берзата во 2022 година?
Штериев: Имајќи ги предвид статистичките показатели во ова турбулентно опкружување во кое работи Берзата, можеме да бидеме повеќе од задоволни. Вкупниот берзански промет по сите основи изнесува 43,3 милиони евра и е речиси идентичен со оној во првиот квартал во 2021 година (регистриран е пораст од 0,45%). За потсетување минатогодишниот вкупен промет беше најдобро постигнување на Берзата во последната деценија. Прометот со акции во БЕСТ системот изнесува 24 милиони евра и е зголемен за над 14% во однос на ланскиот Q1. И вкупниот број на трансакции е речиси ист оваа година – околу 5,5 илјади.
Индексот МБИ10 на квартално ниво бележи многу благ пад од 0,9%. По месеци ценовните нивоа се движеле од +1,2% во јануари преку -6,5% во февруари до +4,8% во март. Очигледно е дека ценовната осцилаторност е нагласено присутна, но тоа секогаш значи и можност за заработки што резултира во високи акциски промети. Тргувањето со обврзници е намалено за повеќе од две третини. Просечниот дневен промет во БЕСТ системот во овој квартал изнесува околу 440 илјади евра просечно дневно. Од десетте елементи на МБИ10, осум акции во првите три месеци забележале ценовен пад, но сите се со едноцифрена процентуална корекција, додека цените на две акции (Стопанска банка Скопје и Телеком) имаат забележено пораст.
Пари: За жал, Берзата сѐ уште не е практично искористена за финансирање и од корпоративниот и од јавниот сектор. Зошто е тоа така и што може да се направи ова да се промени?
Штериев: Во земјите со кои делиме исто општествено и економско уредување од минатиот систем генерално се уште нема конзистентен образец акционерските друштва периодично да излегуваат на берза. Берзанскиот материјал е главно производ на приватизацијата. Од друга страна, овие состојби, што до пред неколку години беа иманентни за целиот регион, на некои пазари полека квалитативно се менуваат и се појавуваат нови финансиски инструменти на пазарот – на пример, во Хрватска и Бугарија, со кои берзи не случајно е направено партнерство во заедничката компанија СЕЕ Линк. Ова значи дека нашиот пазар почнува да се карактеризира со определена развојна дивергенција наспроти некои други регионални пазари. Тоа не е добро, иако има објективни причини за истото. Оттука, ние не треба да бидеме задоволни со сегашната состојба кога нашиот пазар, по многу параметри, е водечки во т.н. Western Balkans 6, ние треба да фатиме приклучок со оние регионални пазари кои одат напред.
Како што е познато, македонските компании многу малку прибираат средства преку издавање на нови хартии од вредност. Опкружувањето на висока ликвидност во банкарскиот сектор и ниски каматни стапки овие процеси уште повеќе ги забави. Транспарентноста и обелоденувањето на ценовно чувствителни информации од страна на компаниите, со чест на исклучоци, се уште се сфатени првенствено како нормативна обврска. Разводнувањето на сопственоста што настанува со издавање на нови емисии се уште се сфаќа како ерес. Сето ова ни се потврди и со неодамна спроведената анкета што ја нарачавме од една реномирана агенција за испитување на пазарот. Од стотина компании коишто беа анкетирани за повеќе прашања поврзани со акционерството и пазарот на капитал, 51,3% одговориле дека како ризик од издавање на нова емисија на хартии од вредност го гледаат токму разводнувањето на сопственоста поради учество на други во нивниот капитал. Целосните резултати од оваа анкета ќе ги објавиме наскоро во јавноста.
Како и да е, ние немаме алтернатива освен Берзата и понатаму постојано да биде гласен промотор на идејата за финансирање на бизнисите преку пазарот на капитал, без разлика дали тоа ќе бидат јавни понуди или иницијални јавни понуди на хартии од вредност и без разлика за кои финансиски инструменти станува збор. Секако фокусот треба да биде на акции и обврзници со оглед на степенот на зрелост на пазарот и општеството. Како играч на примарниот пазар треба да се анимира и јавниот сектор со уважување на сите разлики и специфики кога како издавач се јавува државата, нејзините институции, органите на локална самоуправа или трговските друштва во јавна сопственост. Определени нови импулси во овој домен треба да произлезат од предвидените активности во Стратегијата за развој на пазарот на капитал што неодамна ја усвои Владата (целосно ослободување од трошоците кон сите институциите на пазарот на хартии од вредност, определени фискални стимулации, евентуални јавни понуди и берзанска котација на акционерски друштва во државна сопственост итн.). Ова се мерки за коишто Берзата се залага многу одамна и се надеваме дека во блиска иднина ќе се имплементираат во пракса. Понатаму, треба да се размислува и како систематски да ги анимираме неакционерските друштва да се вклучат во т.н. prelisting програми (да се подготват организациски, кадровски и суштински за среднорочно излегување на берза). Тоа успешно се практикува во некои други држави, но треба да имате некој кој тоа го сака, а и да го решите прашањето на финансирање на ваква програма.
Пари: Како Берза имавте неколку стратешки проекти во изминатиот период –публикувавте нов Кодекс за корпоративно управување за котираните компании, ја отворивте и актуелизиравте темата за т.н. ESG известување. Што очекувате од овие проекти во иднина?
Штериев: Да, сосема сте во право – Берзата во последните неколку години иницираше и имплементираше неколку значајни развојни проекти од коишто очекуваме сериозни позитивни импликации за квалитативно подобрување на пазарот во целина на среден и долг рок.
Минатата година, Берзата донесе нов Кодекс за корпоративно управување на котираните акционерски друштва. Овој стратешки проект беше реализиран заедно со Комисијата за хартии од вредност и со обезбедена поддршка од Европската банка за обнова и развој. Со ова беше заменет досегашниот Кодекс, усвоен пред повеќе години, и што е уште поважно, преку паралелните измени на нашите Правила за котација, значајно се зголеми опфатот на друштвата кои ќе треба да го применуваат (од 1 на 27 друштва).
Во Кодексот се вградени низа нови принципи и практики присутни во современите кодекси на поразвиените пазари, со што се следат актуелните трендови во оваа област во повеќе европски земји (Австрија, Хрватска, Словенија, Белгија, Холандија).
Дел од мисијата на Берзата е постојано да се залага за подобрување на корпоративното управување и зголемување на транспарентноста на издавачите. Оценка е дека во делот на објавување на финансиските резултати од котираните друштва состојбите се одлични. Во делот на т.н. нефинансиски ценовно чувствителни информации битката за подобрување на состојбите не престанува и треба да се води на многу фронтови. Една од алатките во овој домен е токму новиот Кодекс за корпоративно управување.
Основна премиса поради која се форсира подобрувањето на корпоративното управување и поголема транспарентност е дека со намалување на перцепциите за ризик на инвеститорите позитивно се влијае на цените и ликвидноста на акциите на пазарот. Имено, инвеститорите ги намалуваат своите ризични перцепции доколку добијат дополнителни информации за да ги проценат своите ризици и доколку информациската асиметрија помеѓу доминантниот сопственик во компанијата и инвеститорите на пазарот е намалена, а во идеален случај и елиминирана.
Истовремено, повисоките стандарди на корпоративното управување што се воспоставуваат со новиот Кодекс претставуваат можност за подобрување на перформансите на друштвата, додадена вредност во нивното работење, како и можност за зголемување на довербата за инвестирање на македонскиот пазар.
Околу новиот Кодекс уште на почетокот се дигна ,,определена прашина,, што, во крајна линија, е добро и покажува дека Кодексот ќе биде сериозно сфатен од издавачите. Имено, котираните компании преку Стопанската комора побараа пролонгирање на задолжителната примена на Кодексот, иако претходно во текот на јавната расправа што ја спроведе Берзата немаа забелешки. Бараното пролонгирање на крајот беше прифатено со оглед на тоа што Кодексот е т.н. „мека“ регулатива чија имплементација нема да биде ефикасна доколку субјектите во старт имаат аверзија кон истата.
Паралелно со изработката на новиот Кодекс за корпоративно управување на котираните компании, Берзата публикуваше и „Водич за известување за прашања поврзани со животната средина, општествените прашања и управувањето“, односно т.н. Водич за ESG известување (Environmental, Social and Governance). И ова беше проект под покровителство на ЕБОР и опфаќаше две берзи – Варшавската берза (избрана како претставник на берзите од ЕУ) и Македонска берза (избрана како претставник на берзите вон ЕУ).
Водичот за ESG известување претставува практична алатка за обелоденувања поврзани со ESG проблематиката во согласност со новиот Кодекс за корпоративно управување и најновите меѓународни стандарди во оваа област.
Мотивот Берзата да го иницира овој проект произлегува од фактот дека ESG практиките се моментално една од најактуелните глобални теми, за коишто постои голем интерес кај инвеститорите. Се појавуваат се’ поголем број специјализирани фондови кои вложуваат само во компании кои применуваат одредени ESG практики, се креираат посебни индекси за следење на ваквите компании, се’ повеќе инвестициските стратегии ги имаат предвид ESG факторите.
Со иницирањето и реализацијата на овие два стратешки проекта, односно со промовирањето на добрите практики на корпоративно управување воопшто и ESG практики конкретно, Македонска берза ги насочува и им помага на котираните компании да ги развијат и применат истите во секојдневното работењe. Со ова Берзата придонесува за унапредување на целиот деловен екосистемот во Македонија и настојува да се зголеми општествената одговорност на котираните акционерски друштва како извонредно значајни чинители во корпоративниот сектор.
Пари: Што се случува со проектот за бесплатни инвестициски анализи за котираните компании? И овој проект беше реализиран со помош на ЕБОР. Ќе се продолжи ли тој?
Штериев: Како Берза сме многу задоволни со проектот за инвестициски анализи. Во него учествуваат дваесетина регионални компании, од кои три македонски – Алкалоид, Комерцијална и НЛБ банка. Изготвените јавно достапни инвестициски анализи за овие наши blue chip компании ја пополнија постојната информациска празнина – никој систематски на нашиот пазар не прави вакви анализи, а токму од постоењето на вакви анализи зависи ефикасното формирање на пазарните цени. Овие анализи од 2020 година се публикуваат бесплатно и се достапни на за тоа посебно креираната веб страница од страна на СЕЕ ЛИНК (listed-sme.com)
Интересно е да се нагласи дека нашите инвеститори многу повеќе реагираа на објавените позитивни инвестициски рејтинзи како „купи„ или чувај“, со таргет нивоа над тековните пазарни цени во моментот на публикување на истите. Кога имаше препораки „продавај“ тие беа помалку игнорирани. Ова не е случај на поразвиените пазари и говори за тоа како доминантните домашни retail инвеститори ги прават валуациите врз основа на коишто донесуваат одлуки за купување или продавање.
Проектот завршува на крајот на оваа 2022 година. Ние се надевавме дека истиот ќе биде и поттик за некои домашни субјекти во меѓувреме да започнат да го прават истото за овие и други наши компании. Искрено, не сме оптимисти дека тоа ќе се случи. Постои опасност, по завршување на овој проект, токму кога инвеститорите ќе се навикнат на оваа добра пракса, да снема вакви анализи. Размислуваме како повторно да помогнеме како Берза, а тоа е еден од идните приоритети на заедничката компанија СЕЕ ЛИНК која ја имаме со берзите од Софија и Загреб. Ќе ги контактираме и самите котирани компании да видиме дали може заеднички да организираме нешто во иднина. Еден од стандардните модалитети за финансирање на ваков research е тоа да го прават компаниите за да има соодветно вреднување на нивните акции на пазарот.
Редакција Пари
