Аналитика
„Ниската инфлација е навистина проблем на оваа ера“. Така рече Џон Вилијамс, претседател на Банката на федерални резерви на Њујорк, кон крајот на 2019 година, поддржувајќи го доминантниот став во тоа време. НО, всегашноста, а проблемот е токму спротивното. Речиси секоја земја во светот се соочи со зголемените цени во 2022 година. Ситуацијата е сигурно дека ќе се подобри во наредната година, но со сериозна цена за економскиот раст.
ГЛОБАЛНАТА ИНФЛАЦИЈА 9%
Она што ја направи 2022 година толку необична беше широчината на ценовните притисоци. Глобалната стапка на инфлација ќе ја заврши годината на околу 9%. За многу земји во развој високата инфлација е повторлив предизвик. Но, последен пат кога инфлацијата беше толку покачена во богатите земји беше почетокот на 1980-тите. Во Америка, потрошувачките цени се на пат да се зголемат за околу 7% во 2022 година, што е највисоко во последните четири децении. Во Германија стапката ќе биде поблиску до 10%, нејзин прв напад на двоцифрена инфлација од 1951 година.
Вообичаените фактори кои ја зголемуваат инфлацијата насекаде беа зголемените трошоци за гориво и храна. Цените за многу стоки за широка потрошувачка веќе беа во тренд на почетокот на 2022 година поради долготрајното влијание на Ковид-19 врз синџирите на снабдување. Руската инвазија на Украина во февруари се покажа уште понемирувачка.
Цената на нафтата се искачи за една третина бидејќи западните земји воведоа санкции кон Русија, главен производител на сурова нафта. Цените на храната исто така се зголемија, поттикнати од трошоците за ѓубрива и транспорт, како и од блокадите на Русија на извозот на жито од Украина, главен производител на пченица. Во економска смисла, ова беше класичен шок за снабдување. Ненадејниот пораст на цените на клучните стоки брзо се филтрира во секојдневниот живот на граѓаните на светот. Во Европа, која долго време зависи од рускиот гас, милиони ќе се борат да си дозволат греење оваа зима. Во сите региони, храната и горивото сочинуваат во просек повеќе од половина од инфлацијата во 2022 година.
Ако инфлацијата беше само феномен од страната на понудата, ќе беше доволно болно. Но, најзагрижувачкиот развој за централните банкари беше тоа што притисоците навлегоа во „основните“ компоненти на ценовните индекси – т.е. стоки и услуги, освен нестабилната храна и енергија. Порастот на основните цени беше показател дека инфлацијата сама по себе зема замав.
Тоа, пак, укажа на причини надвор од нафтениот шок. Многу земји сега имаат ултра тесни пазари на труд, делумно како резултат на бранот предвремено пензионирање за време на ковид. Како резултат на тоа, компаниите плаќаат повисоки плати за да привлечат работници, што го зголемува инфлациското забрзување. Во Америка, каде што порастот на базичната инфлација беше особено голем, дополнителен виновник беше прекумерниот стимул – и од владата и од ФЕД – во екот на ковид. Во поголемиот дел од 2022 година, тоа се претвори во прегреана побарувачка, со реални лични трошоци повисоки од трендот пред пандемијата. Се разбира, големата економија со најниска инфлација беше Кина. Нејзината стратегија „нулта ковид“ ги турна трошењата далеку под трендот пред пандемијата.
ИНФЛАТОРНАТА СПИРАЛА СЕ ЗАБРЗУВА
Речиси насекаде постоеше вознемиреност дека зголемувањето на цените ќе ги ресетира инфлациските очекувања на луѓето, што ќе ги наведе да бараат повисоки плати. Позната како спирала на платите и цените, таквата динамика би го отежнала искоренувањето на инфлацијата. Самата закана од динамиката беше доволна за да ги поттикне централните банки на акција. Банката на федерални резерви на САД беше најагресивна, зголемувајќи ги каматните стапки од нула во март на повеќе од 4% денес, што е нејзината најостра доза на монетарно затегнување во последните четири децении. Централните банки ширум богатиот свет, од Стокхолм до Сиднеј, следеа по него.
Еден начин на гледање на перспективите за инфлација за 2023 година е како дуел помеѓу закрепнувањето на понудата и падот на побарувачката. Ветувачки, некои од факторите што ја поттикнаа инфлацијата на почетокот на 2022 година почнаа да бледнеат. Цените на стоките за широка потрошувачка се намалија бидејќи синџирите на снабдување се вратија во нормала. Цената на нафтата се врати на своето ниво пред една година, делумно благодарение на закрепнувањето на производството.
Построгата монетарна политика функционира така што ја задушува побарувачката, а тоа почнува да се случува и најмногу страдаат секторите кои се најчувствителни на стапки. Ненадејно студенило на некогашните пазари за недвижнини се смири, со пресушување на трансакциите. Ако закрепнувањето на понудата – вклучително, најважно, на подготвените работници – е доволно големо и брзо, централните банки можеби ќе можат да престанат со затегнување пред да предизвикаат длабока рецесија.
Но, во овој момент се чини поверојатно дека тие ќе бараат реален данок за глобалната економија. Во 2023 година, стравувањата од инфлација може да отстапат место за загриженоста за невработеноста.
