Аналитика
Чешка неделава доби старо-нов премиер, Андреј Бабиш, чешки милијардер и политичар, основач на политичката партија АНО 2011. Пред да влезе во политиката, тој изградил голема бизнис империја во земјоделството, преработката на храна, хемикалиите и друго – конгломератот Агроферт.
На 9 декември 2025 година, Бабиш официјално положи заклетва како премиер. Претходно, тој бил премиер на Чешката Република од 2017 до 2021 година.
Неговата партија АНО генерално се смета за „меко евроскептична“: иако не мора да бара излез на Чешка од ЕУ, АНО се спротивставува на подлабоката европска интеграција, се спротивставува на некои имиграциски политики на ЕУ, регулативи поврзани со климата и усвојување на еврото.
Бабиш е опишуван како популист и националист, при што честопати е споредуван со американскиот претседател Доналд Трамп, поранешниот италијански премиер Силвио Берлускони или унгарскиот премиер Виктор Орбан. Сепак, всушност, тој се залага за својот сопствен, чешки бренд на популизам.
На пример, тој долго време агитира против мигрантите, а во поново време и против украинските бегалци. Сепак, се објавува дека неговата бизнис империја вработува бројни работници од земји кои не се членки на ЕУ, како што се Виетнам или Украина, понекогаш под нехумани услови.
Првично, по инвазијата на Украина од страна на Русија во 2022 година, имаше одредена чешка поддршка под АНО. Но, до средината на 2022 година, Бабиш почна да повикува на прекин на чешката воена помош за Украина, велејќи дека целта за спречување на целосно руско преземање е постигната.
КАКО БАБИШ СТАНА МИЛИЈАРДЕР?
Богатството на Бабиш произлегува главно од Агроферт, холдинг компанија што ја стекнал во 1990-тите. Агроферт започнал како трговска, големопродажна фирма (ѓубрива, хемикалии, земјоделски инпути), но под водство на Бабиш масовно се проширил — во земјоделство, преработка на храна, хемикалии, енергетика, шумарство, логистика, па дури и медиуми.
Со текот на времето, Агроферт стекнал државни или приватни фирми (многу од нив веројатно по поволни цени по транзицијата од комунизмот), што ѝ овозможило на групата да стане доминантен играч во чешкото производство на храна и на хемиски препарати за земјоделие.
Според неодамнешните пресметки, Агроферт контролира стотици компании (200-250 подружници), кои опфаќаат ѓубрива и агрохемикалии, производство на храна (месо, живина, млечни производи, пекари итн.), земјоделство (фарми, култури, земјиште), шумарство, логистика, производство на пластика и хемиски препарати, биогорива и друго индустриско производство.
Оваа диверзификација штити од ризици специфични за секторот – ако цените на стоките се намалат или една индустрија страда, другите може да компензираат – што има тенденција да се стабилизира и да се зголеми богатството.
Бабиш е еден од десетиците богати претприемачи од Источна и Југоисточна Европа кои се збогатиле со купување „евтини“ или потценети државни компании по падот на комунизмот, кога во сите пост-комунистички земји се случувал бранот на приватизација.
Како што економиите во Централна и Источна Европа се приватизираа во 1990-тите, многу државни претпријатија (фарми, индустриски постројки, хемиски фабрики, земјоделски концерни) станаа обезвреднети и можеа да се купат за малку пари. Бабиш го искористи овој прозорец за да стекне многу по веројатно поволни цени, искористувајќи средства од инвеститори/финансирање.
Понекогаш бил обвинуван за „предаторски“ бизнис тактики – користејќи врски и влијание за да ги надвладее конкурентите и да стекне компании во неколку сектори.
ЗЛОУПОТРЕБИ НА ЕУ СУБВЕНЦИИ, МАТНИ ЗДЕЛКИ
Дел од профитабилноста и растот на Агроферт е поврзан со државни или субвенции од ЕУ за земјоделство, земјоделство, производство на ѓубрива, обработка на земјиште и други поддржани сектори.
Критичарите тврдат дека Бабиш користел политичко влијание (откако се вклучил во политиката) за да ги насочи субвенциите и поволните зделки кон компании поврзани со него – што довело до контроверзии и правна контрола.
Некои потфати – како преработка на репка во биодизел или ѓубрива – се особено профитабилни поради субвенциите и преференцијалните државни/европски политики кон земјоделството и биогоривата.
Од декември 2025 година, неговата нето вредност е проценета од Форбс на 4,3 милијарди американски долари, што го прави еден од најбогатите луѓе во Чешка.
Неговото богатство и корпоративниот дострел, исто така, овозможуваат влијание врз медиумите (преку медиумски средства претходно под Агроферт), земјиштето, индустријата – што му дава не само пари, туку и структурно влијание во многу сектори.
Потеклото на парите што се користеа за преземање на Агроферт во 1990-тите е опишано како матно: иако Бабиш тврди дека финансирањето дошло од „швајцарски соученици“, критичарите велат дека изворите никогаш не биле јасно документирани.
Бидејќи Агроферт користел државни или субвенции од ЕУ додека Бабиш бил активен во политиката/владата, следеле обвинувања за судир на интереси и злоупотреба на јавни средства.
Некои тврдат дека неговиот подем го карактеризира феноменот на „посткомунистички олигарси“ во Централна/Источна Европа, по речиси идентичен рецепт, во кој се инволвирани спојувања и преземања на приватизирани средства + политички врски + поволни субвенции + диверзификација = големо богатство.
ДАЛИ БАБИШ Е ПРО-ПУТИН?
Новата владина коалиција на чие чело се најде Андреј Бабиш вклучува помали десничарски и евроскептични партии со антиимигрантски, анти-Зелен договор и анти-ЕУ-бирократски платформи – отстапување од претходната прозападна/проукраинска влада.
И додека некои го сметаат за „поддржувач на Путин“ или симпатизер на Русија, треба да се напомене дека Бабиш јавно не се прогласил за лојалист на Владимир Путин, а некои аналитичари тврдат дека тој е повеќе опортунист отколку идеолог.
Сепак, постојат неколку причини зошто многумина – и внатре и надвор од Чешка – го гледаат неговото враќање како потенцијално свртување кон политики пријателски настроени кон Русија или барем политики кои се прилагодуваат кон Русија.
Тоа се, пред се, заканите за намалување на чешката воена помош за Украина (особено со запирање на иницијативата за набавка на муниција), владата на Бабиш би се усогласила поблиску со другите влади на ЕУ кои се сметаат за посимпатизери кон Русија, на пример, оние на Виктор Орбан во Унгарија и Роберт Фицо во соседна Словачка.
За многумина во ЕУ, намалувањето на поддршката за Украина сега ефикасно се усогласува – барем пасивно – со интересите на Русија. Така, отстапувањето на Бабиш од воената помош предизвикува загриженост дека Чешка под него може да стане „слаба алка“ во поддршката на ЕУ за Украина.
Некои ја гледаат популистичката, националистичка реторика и сојузите на Бабиш со крајно десничарските или евроскептичните партии како дел од поширок модел во Централна/Источна Европа каде што лидерите ги дефинираат „националниот интерес“, „суверенитетот“ и „антиелитизмот“ на начини што се совпаѓаат со политиките што се понеутрални кон Русија или се прилагодуваат кон Русија.
Според некои аналитичари, Бабиш „не е нужно проруски или прокинески“. Тој не е идеолошки воден, туку прагматичен; многу од неговите деловни интереси се во Западна Европа.
Набљудувачите предупредуваат дека оваа нова влада веројатно ќе ја намали чешката поддршка за Украина (воена помош) и ќе се спротивстави на приоритетите на ЕУ, како што се климатската политика, миграцијата и понатамошната интеграција.
Ј.Д.
(Фото: By Vox España, Flickr)
