Аналитика
Растот на БДП од 3,7 насто може да е невозможен, амбициозна е проекцијата за раст на буџетските приходи од 12,8 проценти, а проектирањето на капиталните расходи на ниво од над 800 милиони евра останува со назнаката „преоптимистичко“. Растот на трошоците на ПИОМ за 14,8 насто поттикнато со линеарното зголемување на пензиите, ја ослабува фискалната консолидација и е основен извор на инфлациски ризик во 2025 година.
Ова се дел од укажувањата на Институтот за економски истражувања и политики „Фајнанс тинк“ за идниот државен буџет, кој е во собраниска процедура, а се носи „во услови на благоинтензивирана динамика на економската активност, но и во економија која сè уште функционира под својата потенцијална стапка на раст, како и во услови на смирувачка инфлација која сè уште е над нивото кое централните банки го поистоветуваат со стабилни цени“.
БДП – Експертите од Институтот проценуваат дека двете проектирани стапки – на растот на БДП од 3,7% и на цените за 2,2% се разумен одраз на моменталните економски движења и претставуваат солидна основа за проектирање на Буџетот. Особено што во поглед на БДП, проекцијата е поддржана од започнувањето со ефективна реализација на клучни инфраструктурни проекти, најавениот инвестициски циклус на локално ниво, и засилената поддршка на приватните инвестиции.
Меѓутоа, се додава, проектираната стапка останува под притисок од неизвесностите во економското окружување, од неодамна ревидираните очекувања за пониски остварувања во економиите на главните трговски партнери, пред сѐ во германската економија. „Во случај на позначајна материјализација на ризиците за растот на европскиот континент, вклучително и поради најавените промени во трговската политика од страна на САД, кои може негативно да се одразат врз трговијата и оттука врз растот и цените, остварувањето раст од 3,7% за македонската економија ќе стане невозможно“, пишува во коментарот на „Фајнанс тинк“.
Буџетски приходи – Поголем е ризикот во овој дел, каде што е проектиран раст со номинална стапка 12,8%, што е „повеќе од двојно повисоко од збирот на реалната стапка на раст на БДП и стапката на инфлација“. Според напишаното, ова поттикнува неколку претпоставки: економијата ќе расте побрзо од предвиденото; цените ќе растат побрзо од предвиденото; ќе се зголемуваат даночните стапки и стапките на социјалните придонеси; ќе отпочне сеопфатна и бескомпромисна борба со сивата економија. А, „Фајннс тинк“ проценува дека првата претпоставка е нереалистична, втората е непосакувана, a третата е ненајавена и делумно неизводлива во овој временски момент.
„Оттука, како реалистична останува четвртата претпоставка – борбата со сивата економија, за која Finance Think во континуитет укажува и нуди докази базирани на бројки и економска анализа – дека таа крие фискален потенцијал кој надминува 700 милиони евра на годишно ниво – како и препораки од каде може да се почне со цел поголема ефективност на таа борба. Сепак, дури и во најоптимистичко сценарио, нашата проценка е дека борбата со сивата економија не може да донесе толку висок резултат во првата година од справувањето со неа. Дури и ако се погледне во ретроспектива, вкупните буџетски и даночните приходи оствариле номинални стапки на раст повисоки од 10% само во постпандемиската 2021 година (поради ниската основа претходната година) и во кризните 2022 и 2023 година (поради високата стапка на инфлација). Во таа смисла, проекција дека буџетските приходи ќе растат со 12,8% во 2025 година е амбициозна“.
Буџетски расходи – Показател за добра намера е тоа што растот на буџетските расходи за 10,3%, е пониско од проектираните буџетски приходи, а нивната структура укажува на одредена фискална консолидација, сметаат од Институтот. Притоа, како пример „за поздравување“ се посочува ставката стоки и услуги, која најчесто крие сиви зони како времени вработувања во јавната администрација, хонорарни вработувања, трошења за храна, пијалоци, мебел, патувања… проектирана со стапка на раст од 2,6%. „Но, мора да се забележи дека таа порасна за 21,3% со последниот ребаланс на Буџетот за 2024 година“, па се додава дека слично е растот од 1,9% кај субвенциите и трансферите, кои кријат одредени неефикасности, а „Предлог-Буџетот не прави никаков осврт за евентуални структурни промени во рамки на оваа ставка“.
„Растот на ставката плати и надоместоци од 8,1% е понизок од проектираниот раст на вкупните расходи, иако и тој раст кој е движен од предвидените зголемувања на платите во (сегменти од) јавниот сектор, останува висок. Последното не кореспондира со динамиката на продуктивноста на јавната администрација која е во континуитет негативна и стагнантна. Од друга страна, растот на трошоците на Фондот за пензиско и инвалидско осигурување од 14,8% е јасно воден од реализираниот (септември 2024) и предвидениот (март 2025) линеарен пораст на пензиите. Овие две ставки се особено значајни бидејќи ја ослабуваат фискалната консолидација и остануваат да бидат одраз на експанзивниот карактер на фискалната политика, и оттука основен извор на инфлациски ризик во 2025 година“, истакнуваат од „Фајнанс тинк“.
Без оглед што под влијание на поволните глобали движења во однос на цените постепено ја олабавуваат монетарната политик, закана се домашните извори на ризик на овој начин зајакнуваат и може да претставуваат закана за очекувано позначајно намалување на каматните стапки во економијата, контекст кој би бил неповолен и за растот на цените и за растот на БДП. „Во истата насока, каматните плаќања растат со значајни 17,4%, иако овој трошок е рефлексија на управувањето со јавниот долг во последната деценија и краткорочно е тешко значајно да се промени. „Севкупно, порастите кај сите овие трошоци дополнително ја нарушуваат развојната компонента на Буџетот и тој и понатаму останува заробен во социјалните потреби на економијата и општеството во целина“, се констатира во коментарот.
Капитални инвестиции – Проектиран е раст од 13%, кој е поскромен од претходните години. За позитивно се укажува на фокусирањето кон поголема ефективност на капиталните инвестиции, почетокот и интензивирањето на клучни инфраструктурни проекти, што може да даде поддршка на проектираните капитални трошоци. Сепак, се нагласува, и понатаму мора да се има предвид ограничениот институционален капацитет за реализација на јавните инвестиции, за што говори и фактот дека заклучно со средината на ноември 2024 капиталните трошоци се реализирани само до 42,8%. Па, спореед тоа, реализацијата до крајот на годинава би изнесувала до 500 милиони од предвидените 725 милиони евра.
„Овој показател е поразителен. Гледано од таа перспектива, проектирањето на капиталните расходи за 2025 година на ниво од над 800 милиони евра останува со назнаката ‘преоптимистичко’ и со познатиот ризик тие да бидат значајно скратени при првиот ребаланс на Буџетот“.
Во тој контекст е и апелот на „Фајнанс тинк“ – средствата кои нема да се реализираат од капиталните расходи предвидени за 2025, а не се врзани со наменски заеми и грантови, да не се пренаменуваат за тековни трошоци, туку само да влијаат врз пониско остварување на буџетскиот дефицит.
Буџетски дефицит – „Во тековната 2024 година, како резултат на овие тенденции, буџетскиот дефицит до средината на ноември е реализиран во обем од 75%, што е позитивна екстерналија. Со ваквото проектирање на Предлог-Буџетот 2025, буџетскиот дефицит е поставен на ниво од 4% од БДП. Ова опаѓачко ниво на буџетски дефицит е соодветно и ја одразува фискалната консолидација во одреден обем, но истовремено и нејзината недоволност, со оглед дека тој останува над фискалното правило според кое буџетскиот дефицит не смее да надминува 3% од БДП“.
Економските експерти од Институтот ги наведуваат деветте причини наведени од владата за отстапување од фискалното правило, а остро реагираат на три. Станува збор за усогласување на платите согласно колективни договори во повеќе дејности; за покривање на високиот износ на доспеани, а неплатени законски обврски; како и за реализација на новите политики на Владата за подобар животен стандард на граѓаните преку линеарен пораст на пензиите. Тие „не може да бидат основа за прекршување на фискалното правило“, децидно е наведено, со образложение дека „кријат ризик за подгревање на агрегатната побарувачка, во услови на ниска и стагнантна продуктивност, што може значајно да се одрази врз ценовната динамика“.
