Аналитика
Хрватската куна, откако повеќе од 28 години се користеше како официјални пари, на Нова година ќе биде заменета со евро, а повеќе од 500 милиони банкноти и околу 5.200 тони монети ќе бидат испратени во машините за сечење и топење. Куните како хартиени и метални пари и липите како монети во апоени помали од една куна беа воведени на 30 мај 1994 година, на Националниот ден.
КРУНА ПА КУНА
Претходно, Државната комисија за пари на крајот на август 1991 година одлучи трајните пари во Хрватска, по хрватскиот динар, да се викаат круна и нивниот стоти дел баница. Се одржа конкурс за круната и беше избрано решение, но потоа, во јули 1993 година, по предлог на десет претставници, Собранието одлучи хрватските пари да се нарекуваат куна.
Дел од јавноста покажа јавен отпор, посочувајќи дека парите со тоа име се оптоварени со негативното историско наследство на Независна Држава Хрватска. Историчарите велат дека одлуката ја наредил претседателот Фрањо Туѓман по охрабрување на членот на комисијата и нумизматичар Далибор Брозовиќ. За изгледот на книжните пари е избран дизајнот на Мирослав Шутеј, со кого работел и Вилко Жиљак, а за кованицата предлогот на Кузма Ковачиќ.
Хартиени пари во осум апоени ги печатела минхенската компанија Giesecke & Devrient GmbH, а подоцна и Osterreichische Banknoten од Виена, а монети во девет апоени од Хрватската ковачница.
ИСПЕЧАТЕНИ МИЛИЈАРДА И 570 МИЛИОНИ БАНКНОТИ
Малку познат е податокот дека хартиените хрватски пари се всушност сочинети 100 проценти од памук. Металните пари, пак се направени од различни легури. Трите највисоки деноминации се состојат од легура на бакар, никел и цинк, средните деноминации на челично јадро обложено со мешавина од метали и двете најниски апоени од алуминиум со многу малку магнезиум.
Вкупно се испечатени една милијарда и 570 милиони парчиња од сите банкноти со вредност од 187 милијарди куни. Иако хрватска Народна Банка истакнува дека куните се висококвалитетни банкноти, тие се трошат со употреба, па досега се повлечени и уништени повеќе од една милијарда банкноти во вредност од 104,5 милијарди куни.
Најпечатена деноминација била 200 куни, потоа 100 куни и на крајот 10 куни. Во последните години најмногу се користеа банкнотите од 200 куни и 10 куни. Тие останаа исти во поглед на дизајнот, но добија нови заштитни нишки.
Сепак, банкнотите од 500 и 1000 куни не се променети од 1994 година. На пазарот немаше толку потреба од овие високовредни банкноти. Се покажа само пред 15 години кога стандардот се подобри, вели Тихомир Мавричек, извршен директор на секторот за готовина на CNB.
ВО ОПТЕК БИЛЕ 30 МИЛИЈАРДИ КУНИ
Инаку, во изминатите 11 години, количината на пари во оптек е двојно зголемена и неодамна достигна ниво меѓу 41 и 42 милијарди куни. Мавричек вели дека на тоа влијаело зголемувањето на стандардите и акумулираната инфлација.
Во последните месеци, бизнисите и граѓаните имале околу 30 милијарди куни во оптек. Ова е последица на инфлацијата. Тоа покажува дека почнале да се трошат готовите пари заштедени дома како резерва, но и падот на побарувачката поради промената во евра, објаснува Мавричек.
Тој, исто така, ја забележува контрадикторноста дека картите се повеќе се користат. Половина од сите трансакции се вршат со готовина, а половина со картички, иако готовинските плаќања во продавниците останале на 72 отсто од сите трансакции во готовина, вели тој.
КУНИТЕ-РЕТКО ФАЛСИФИКУВАНИ ПАРИ
Од централната банка велат дека бројот на фалсификувани куни е релативно мал, значително помал од фалсификувањето на евра. Најмногу се фалсификувале апоени од 200 куни, околу стотина годишно. На пример, во 2019 година биле фалсификувани вкупно 506 парчиња банкноти, во 2020 година 157 парчиња, а во 2021 година 198 парчиња банкноти куни.
Меѓутоа, во 2019 година биле фалсификувани 4.280 парчиња банкноти евра, во 2020 година 237, а во 2021 година 228 парчиња банкноти. Фалсификуваните пари се директна штета на лицето кое добило таква белешка, забележува Тихомир Мавричек.
Севкупно, беа исковани приближно три милијарди монети или околу 10.000 тони. Се очекува да се вратат околу 35 отсто од монетите. Поголемите апоени ќе бидат вратени на над 80 проценти или 5.200 тони, што е тешко колку 124 нови загрепски трамваи, вели Мавричек.
БАНКНОТИТЕ КОЛКУ ШЕСТ МОНТ ЕВЕРЕСТИ ЌЕ ЗАВРШАТ КАКО ИЗОЛАЦИЈА
Поради негативни еколошки причини, односно хемиските компоненти на бојата на банкнотите и заштитните елементи, заменетите банкноти повеќе не се палат, туку се сечат на парчиња помали од милиметар и оваа маса потоа се користи како изолација во јавните градежни работи.
Тоа е огромна маса на материјал. Ако банкнотите што ќе ги повлечеме, околу 500 милиони од нив, би биле наредени една врз друга, висината би била речиси 50 километри или како шест Монт Еверест, споредува извршниот директор на секторот за готовина.
Исто така, 5.200 тони преостанати монети, кои се очекува да бидат вратени, ќе се продаваат како суровина, ќе се стопат и ќе се користат за други намени.
ГРАЃАНИТЕ ГО ИЗБРАА НИКОЛА ТЕСЛА НА ХРВАТСКИТЕ ЕВРА
Кога ќе се замени еврото, ќе има иста количина на пари во оптек како кога куната беше во оптек. На пример, бројот од банкноти од 100 куни ќе го замени пропорционалниот број на банкноти од 10 и 20 евра, објаснува Мавричек. Хартиените евро банкноти имаат уникатни мотиви, а монетите, покрај уникатната страна, имаат и национални мотиви на задната страна.
Хрватските апоени од еден, два и пет центи имаат натпис HR на глаголица, на 10, 20 и 50 центи има слика на Никола Тесла, а на двете евра карта на Хрватска. Сликата на Никола Тесла беше предложена на јавна консултација и за неа гласаа 11.000 граѓани, а ја замени сугестија на дубровничкиот мотив.
Сепак, куната нема целосно да замине во историјата. Сликата на тој мал, но многу агресивен предатор, чиешто крзно некогаш се користело за давање почит, ќе остане испечатено на паричката од едно евро.
