Аналитика
Во последно време, астрономите и љубителите на ѕвезди повторно го насочија своето внимание кон центарот на нашата галаксија, каде што е забележан мистериозен сјај од гама-зраци што со децении ги збунува научниците. Гама-зраците, најенергичниот вид зрачење во електромагнетниот спектар, се создаваат од екстремно жешки и активни космички објекти како неутронски ѕвезди, супернови и региони околу црни дупки. Но, потеклото на овој сјај во срцето на Млечниот Пат останува нејасно.
Истражувачите се обидуваат да одговорат на едно од најголемите прашања во современата физика: дали овој сјај е резултат на судири на честички од темната материја, невидливата супстанца за која се смета дека сочинува околу 27 проценти од универзумот или, пак, е предизвикан од брзо ротирачки неутронски ѕвезди, познати како пулсари.
Темната материја, според НАСА, е материја што има гравитација, но не емитува, не апсорбира и не рефлектира светлина, па затоа е невидлива и може да се открие само преку нејзиното влијание врз објектите што ги гледаме. Таа е клучна во објаснувањето на структурата и движењето на галаксиите, но досега не е директно откриена. Само околу пет проценти од вселената се состојат од обична, видлива материја; остатокот е токму темна материја и темна енергија.
Во 2009 година, вселенскиот телескоп „Ферми“ забележа вишок на гама-зраци од средината на Млечниот Пат. Овој феномен, наречен вишок на гама-зраци во галактичкиот центар (GCE), предизвика голем интерес бидејќи не можеше лесно да се објасни. Некои научници сметаа дека сјајот доаѓа од пулсари — остатоци од стари ѕвезди што ротираат со огромна брзина — додека други предложија дека станува збор за судир на честички од темна материја кои анихилираат и ослободуваат енергија во вид на гама-зраци.
Ново истражување објавено во списанието Physical Review Letters во октомври 2025 година, спроведено од меѓународен тим астрофизичари, нуди нов поглед на оваа мистерија. Со помош на суперкомпјутери, научниците креирале напредни симулации на структурата на Млечниот Пат и мапирале каде треба да се наоѓа темната материја. Нивните резултати покажуваат дека дистрибуцијата на гама-зраците што би произлегле од темната материја совршено се совпаѓа со онаа што ја забележал телескопот „Ферми“.
Долги години се сметаше дека темната материја во нашата галаксија треба да има сферична форма, но новите симулации покажуваат нешто друго: нејзиниот централен регион е сплескан, повеќе во форма на јајце. Тоа значи дека и ако гама-зраците навистина потекнуваат од темната материја, нивниот распоред не мора да биде совршено симетричен, како што претходно се веруваше.
„Знаеме дека нашата галаксија претрпела спојувања со помали галаксии кои ја донеле својата темна материја“, објаснува астрофизичарот Џозеф Силк од Универзитетот Џонс Хопкинс, коавтор на студијата. „Поради тоа, никој со здрав разум не би очекувал центарот на галаксијата да биде совршено сферичен. Нашиот модел покажува дека дури и темната материја може да произведе асиметричен сјај – сличен на оној што го гледаме.“
Резултатите не даваат конечен одговор, но значително ја зголемуваат веројатноста дека темната материја е барем делумно одговорна за мистериозниот феномен. „Во извесна смисла, постои 50 проценти шанса дека можеби сме откриле темна материја во огромни количини“, додава Силк, нагласувајќи дека сè уште постои можност пулсарите да го создаваат истиот ефект.
За да се реши оваа мистерија, научниците се потпираат на новата генерација телескопи. Во моментов се градат два сета на исклучително чувствителни инструменти во Чиле и на Канарските Острови, познати како Черенков телескопски систем (CTAO). Тие ќе можат со поголема прецизност да ги детектираат гама-зраците и да помогнат да се утврди дали тие навистина потекнуваат од темна материја. Првите податоци се очекуваат во втората половина на деценијата, и можно е тие конечно да дадат одговор на едно од најдолготрајните прашања во космологијата.
Во меѓувреме, Астрономското друштво на Северен Есекс организира бесплатни настани за набљудување ѕвезди, каде љубителите на небото можат да го видат Млечниот Пат и да размислат за мистериозната светлина што доаѓа од неговото срце. Претседателот на друштвото, Иан Ловерис, вели дека ова е „одлична можност да се потсетиме дека ѕвездите, гасот и прашината што ги гледаме се само мал дел од она што навистина постои. Повеќето од универзумот е нешто што не можеме да го видиме – и токму тоа го прави истражувањето толку возбудливо.“
Без оглед на исходот, научниците се согласуваат дека потрагата по темната материја е клучна за разбирањето на универзумот. Ако сјајот на гама-зраците навистина е нејзин потпис, тоа ќе биде првиот индиректен доказ за постоењето на темната материја – чекор што може засекогаш да го промени нашето сфаќање за космосот.
До тогаш, мистериозниот сјај во срцето на Млечниот Пат останува една од највозбудливите загатки во современата астрономија, можеби најблиску што сме биле до откривање на темнината што го обликува целиот универзум.
