Аналитика
Во вселената, каде што некогаш владееше беспрекорна темнина, денес се создава невиден метеж што ѝ се заканува на целата астрономија. Сателитите, мали метални точки што сè почесто ги гледаме како се движат преку ноќното небо, почнуваат да претставуваат сериозна пречка за најважните телескопи на човештвото. Нова студија на НАСА објавена во „Nature“ предупредува дека во следната деценија речиси 40 проценти од сликите што ги создава вселенскиот телескоп Хабл би можеле да бидат контаминирани од траги оставени од сателити. Ако сите планирани мегасоѕвездија се реализираат, тој процент може драматично да скокне и да ги загрози истражувањата што зависат од прецизни и чисти набљудувања на Универзумот.
Истражувањето, предводено од Алехандро Борлаф од НАСА, покажува дека бројот на активни сателити се зголемил од околу 5.000 во 2019 година на повеќе од 15.800 денес, а ако продолжи сегашниот тренд, пред сè поради проекти како Starlink на SpaceX, за десет години во орбитата би можеле да кружат дури 560.000. Тоа би создадало беспрецедентно густ сообраќај во ниската Земјина орбита, каде што работат голем дел од вселенските телескопи. За Хабл, симулациите покажуваат дека во просек би „фатил“ по 2,14 сателити на секоја експозиција. Кај другите планирани мисија ситуацијата е уште полоша: кинескиот телескоп Ксунтијан би можел да забележува по речиси сто сателити на секоја слика, што речиси целосно ја онеспособува неговата научна работа.
Сателитите не оставаат само грди светлосни ленти на фотографиите. Нивната рефлексија на сончева, месечева и земјена светлина создава контаминација што може да ги избрише најделикатните сигнали од длабокиот космос, затемнување на ѕвезда што открива нова егзопланета, слаб одблесок на астероид кој можеби се движи кон Земјата или едвај видливи структури во далечни галаксии. „Ќе ги изгубите тие информации затоа што сателит поминал пред вас“, предупредува Борлаф.
Обидите да се намали штетата се покажуваат сложени. Затемнувањето на сателитите и нивно правење помалку рефлективни звучи логично, но тоа предизвикува механички загревање и зголемена инфрацрвена емисија, проблем што само се префрла на друга бранова должина. Стратешкото темпирање на набљудувањата станува речиси невозможно во услови на пренатрупана орбита. За разлика од телескопите на Земјата, кои можат да се заштитат од светлосно загадување, вселенските телескопи не можат да избегуваат патеки на сателити.
Телескопот Џејмс Веб е едно од малкуте исклучоци, бидејќи орбитира далеку над земјините нарушувања. Но повеќето други мисија, меѓу кои и Хабл, SPHEREx или европскиот ARRAKIHS, остануваат изложени. Ако проекциите се остварат, дури 96 проценти од експозициите на некои телескопи ќе бидат засегнати.
Последиците од ваквата контаминација не се ограничуваат само на науката. Големиот број сателити веќе ги менува ноќните пејзажи и го нарушува нашето културно искуство на темното небо, нешто што со векови било дел од човечката историја, навигација и традиции. Астрономите предупредуваат и на други ризици: потенцијална забуна кај птиците кои се ориентираат по ѕвездите, како и честични и метални остатоци создадени кога сателитите согоруваат во атмосферата.
Иако научната заедница инсистира на неопходност од итна меѓународна координација, индустријата продолжува да расте со темпо што регулаторите тешко го следат. Поставување сателитски констелации во ограничени орбитални зони, строги стандарди за рефлективност или одржување на ниските орбити под нивото на вселенските телескопи се некои од можните решенија, но времето станува сè покусо. „Мора да постои оптимален начин да коегзистираме во вселената“, вели Борлаф. „Но ако не делуваме сега, две децении подоцна ќе биде предоцна“, додава тој.
(Фото: Brainandforce, Wikimedia Common, CC-BY 4.0)
