Аналитика
Европа ја завршува првата четвртина од 21 век во позиција што малкумина би ја посакале: континентот што се затоплува најбрзо во светот, притиснат меѓу климатска криза што веќе се чувствува секојдневно и неизвесност за тоа како ќе изгледа иднината. Во изминатите 25 години, Европа помина низ длабоки политички, технолошки и општествени трансформации, обележани со војни, економски потреси и забрзани иновации. Паралелно со тоа, климатските промени не само што не забавија, туку се интензивираа, принудувајќи ги владите да реагираат побрзо и поамбициозно од кога било.
Еден од најзначајните чекори во глобалната борба против климатските промени беше Парискиот договор, кој годинава одбележува десет години од своето усвојување. Како прв универзален и правно обврзувачки договор за климата, тој ја постави целта глобалното затоплување да се задржи далеку под два степени Целзиусови, со стремеж да не се надмине границата од 1,5 степени. Но за Европа, која според европските климатски институции е меѓу најизложените региони, овие долгорочни цели веќе не се доволни. Континентот е принуден да се соочи со последиците што се случуваат овде и сега.
Од средината на 1990-тите наваму, Европа се затоплува со темпо од околу 0,53 степени Целзиусови по деценија, што е речиси двојно побрзо од глобалниот просек. Географските карактеристики играат клучна улога во тоа: голем удел на копно во однос на океаните, близината до Арктикот кој се затоплува забрзано и почистиот воздух што овозможува повеќе сончево зрачење да стигне до површината. Резултатот е јасен и алармантен. Десетте најтопли години во историјата на мерењата во Европа се случиле по 2007 година, а трите најжешки се регистрирани по 2020 година. Минатата година беше најтоплата досега, а прелиминарните податоци покажуваат дека и 2025 година се движи кон самиот врв на таа листа.
На глобално ниво, трогодишниот просек за периодот 2023–2025 е на пат за првпат да ја надмине границата од 1,5 степени Целзиусови над прединдустриските нивоа. Новите проекции укажуваат дека оваа симболична и научно значајна граница би можела да биде достигната уште кон крајот на оваа деценија, многу порано отколку што се мислеше до неодамна. Климатските научници предупредуваат дека темпото на затоплување очигледно се забрзало, а последните неколку години се издвојуваат како навистина исклучителни, резултат на децении одложена акција и глобална неактивност.
Последиците веќе се мерат во човечки животи и огромни економски загуби. Бури, поплави и топлотни бранови одзедоа меѓу 85.000 и 145.000 животи во Европа во четирите децении до 2020 година, при што топлотните бранови се одговорни за најголемиот дел од смртните случаи. Економската штета во истиот период се проценува на над половина трилион евра. Од катастрофалните поплави во Германија и Белгија во 2021 година, до поновите поплави во Шпанија и повторливите екстремни горештини и суши, ваквите настани стануваат сè почести, поинтензивни и подеструктивни.
Во срцето на проблемот и понатаму се емисиите на стакленички гасови, кои на глобално ниво продолжуваат да растат. Во Европа, сликата е посложена. Европската унија законски се обврза на климатска неутралност до 2050 година и во последните години бележи силен раст на обновливите извори на енергија. Емисиите на јаглерод диоксид во Унијата се намалени за околу 37 проценти во периодот од 1990 до 2023 година, што покажува дека политиките и инвестициите даваат резултати. Инструменти како пазарот за тргување со емисии и механизмите за прилагодување на јаглеродот на границите се сметаат за клучни алатки за забрзување на транзицијата.
Сепак, експертите предупредуваат дека дури и целосното исполнување на сегашните цели нема да биде доволно ако емисиите не се сведат на нула. Јаглерод диоксидот од согорувањето на фосилните горива останува во атмосферата стотици години, што значи дека секоја дополнителна емисија придонесува за понатамошно затоплување. Температурите ќе продолжат да растат сè додека не се промени начинот на кој се произведува енергија и функционира економијата.
И покрај мрачните прогнози, постои и простор за внимателен оптимизам. Извештаите на Обединетите нации предупредуваат дека без драматично намалување на емисиите светот се движи кон пораст на температурите од над три степени Целзиусови, но истовремено нагласуваат дека брза и решителна акција сè уште може да ги ублажи најлошите сценарија. Климатските промени што ги чувствуваме денес се последица на емисиите од пред две децении, што значи дека одлуките донесени сега ќе ја обликуваат климата во следните 20 години.
На локално ниво, веќе се појавуваат охрабрувачки примери. Во последните пет години, бројот на европски градови со планови за адаптација на климатските промени е двојно зголемен. Озеленувањето на урбаните средини, проширувањето на парковите и садењето дрвја не само што помагаат во ладењето на градовите и намалувањето на ризикот од поплави, туку го подобруваат и квалитетот на воздухот, менталното здравје и биодиверзитетот. Сè почесто се нагласува дека климатската акција не е само трошок, туку и инвестиција во поквалитетен живот.
(Фото: Unsplash)
