Аналитика
Дали во иднина ќе има членки на Европската унија од прв и од втор ред, кои ќе имаат помалку права од другите во Унијата? ЕУ истражува промена на парадигмата во начинот на кој прима нови земји-членки: дозволување на земјите да се приклучат без првично да им се дадат целосно право на глас или право на вето, тврди реномираниот политички магазин Политико, повикувајќи се на свои избори.
Пристапот се дискутира како одговор на растечката фрустрација од застојот во процесот на проширување на блокот и тесните грла што произлегуваат од едногласното донесување одлуки од страна на неговите 27 земји-членки.
Според дипломатски извори цитирани од Политико, клучните елементи на шемата се:
Државите-кандидатки како Украина, Молдавија и Црна Гора би можеле побрзо да се вклучат во рамката на ЕУ со тоа што ќе им се дадат многу од придобивките од членството, но ќе им се одземат целосните права – главно моќта за вето на одлуките во Советот.
Идејата е дека целосните права – вклучувајќи вето и евентуално целосно претставување – би следеле само откако ќе се спроведат големи институционални реформи во рамките на ЕУ, особено поместување на големи делови од донесувањето одлуки од едногласност кон гласање со квалификувано мнозинство (QMV).
Бидејќи промената на основните договори на ЕУ е политички тешка (потребна е едногласна ратификација меѓу сите земји-членки), овој модел „делумни права прво“ се смета за заобиколен начин за забрзување на пристапувањето без целосна ревизија на договорите.
ДАЛИ Е ОВА ИЗЛЕЗОТ ЗА ЗАКОЧЕНИОТ ПРОЦЕС НА ПРИЕМ НА НОВИ ЧЛЕНКИ?
Проширувањето е заглавено со години. Земјите-кандидатки од Западен Балкан и Источна Европа чекаа многу години за да се приклучат, додека институционалниот модел на ЕУ беше дизајниран за помал клуб и се бори со парализа во донесувањето одлуки кога е потребна едногласност.
Главните актери на ЕУ стануваат нетрпеливи. Некои земји-членки се загрижени дека правото на вето на поединечните држави може да ги забави реформите, да ги блокира стратешките одлуки (вклучително и за надворешната политика, проширувањето) и да ја попречи способноста на ЕУ да дејствува решително. Еден германски парламентарец, Антон Хофрајтер, е цитиран како вели: „Проширувањето не треба да се забавува од страна на поединечни земји-членки на ЕУ што ги блокираат реформите“.
Целото прашање има доза на геополитичка итност – поради војната во Украина и промената на глобалната динамика, ЕУ го гледа проширувањето не само како прашање на внатрешен раст, туку и на стратешки капацитет и надворешен кредибилитет. Некои земји-кандидатки тврдат дека понатамошното одложување го поткопува и нивниот сопствен реформски моментум и угледот на ЕУ.
Некои земји-членки остануваат многу претпазливи во однос на намалувањето или суспендирањето на овластувањата за вето. За нив, едногласноста е клучна заштита на националниот суверенитет и механизам преку кој помалите држави можат да ги заштитат своите интереси.
Постои загриженост меѓу земјите-кандидатки и набљудувачите дека овој вид фазен пристап може да создаде членови од „второкласен“ ред: држави со помалку права, послаба застапеност и нејасни временски рокови за транзиција. Легитимитетот на членството може да биде поткопан ако некои права се задржат на неодредено време или условите станат непроѕирни.
Правната основа е исто така доведена во прашање: додека привремените отстапувања од целосните права имаат преседан во правото на ЕУ, секој потег за суспендирање на правата на вето сепак мора да ги почитува принципите на еднаквост на земјите-членки и пропорционалност според договорите.
Политички, некои земји-членки кои моментално го блокираат проширувањето може да се спротивстават на модел кој се чини дека го избегнува нивното вето: на пример, Виктор Орбан од Унгарија го искористи правото на вето на својата земја за да го одложи пристапувањето на Украина и други. Модел што ја намалува оваа моќ може да предизвика силен отпор.
ПОСТЕПЕНО ПРИСТАПУВАЊЕ НА ЕУ?
Предлогот е сè уште во неформална истражувачка фаза, според изворите. Одобрувањето би барало согласност од сите постоечки земји-членки, со оглед на импликациите од договорот.
Доколку планот продолжи, ЕУ може да предложи преоден договор за пристапување или рамка за постепено пристапување – каде што на земјите-кандидатки постепено им се даваат права како што се спроведуваат внатрешните реформи и откако ќе се исполнат одредени услови. Некои аналитичари го гледаат ова како дел од таканаречениот модел на „постепено пристапување“.
Засега, земјите-кандидатки остануваат во неизвесност: тие може да добијат некои придобивки порано, но полноправното членство со целосни права останува зависно од внатрешните реформи на ЕУ и политичкиот договор низ целата унија.
(Фото: Visit Brussels)
