КАКО ПОЛСКА СЕ ОСЛОБОДИ ОД МИНАТОТО и стана новата економска сила на Европа

Полска одамна престана да биде периферија на Европа, но во последниве години се претвори во нејзин најдинамичен мотор: земја што со стабилност и самодоверба расте и кога другите тапкаат во место. Во 2024 година ја надмина просечната стапка на ЕУ со раст на БДП од речиси 3% наспроти 1% во Унијата; Франција забележа 1,2%, додека Германија падна за -0,2%. И сигналите за 2025 се охрабрувачки: вториот квартал донесе раст од 0,8% меѓу најдобрите во ЕУ, со прогноза од околу 3,3% за целата година и 3% во 2026. Тоа не е случајност, туку резултат на две децении дисциплина, интеграција и паметни избори.

Клучниот двигател на денешниот раст не е извозниот бум, туку домашната побарувачка: ниската невработеност и растот на реалните плати го хранат силниот внатрешен пазар и ја штитат економијата од надворешни шокови. Во позадина стои и геополитичкото позиционирање: Полска троши околу 4,5% од БДП на одбрана, највисок удел во НАТО, што ѝ додава тежина во регионалната безбедност и индустриски синџири, иако голем дел од набавките се преку увоз. Но приказната е поширока од тековниот циклус. Откако влезе во ЕУ во 2004 година, Полска растеше со просек блиску 4% годишно, а реалниот БДП фактички се удвои. Средствата од ЕУ беа катализатор: патишта, железници, телекомуникации, чист енергетски и урбан развој – инфраструктурна основа што приватниот сектор брзо ја капитализираше. Во комбинација со стабилни правила, Шенген, НАТО и ОЕЦД, земјата изгради предвидлива деловна средина и обучена работна сила.

Историската траекторија објаснува зошто скокот беше толку брз. Полско-литванскиот комонвелт од 16 век остави „широка, но ексклузивна“ благородничка демократија и екстрактивни институции што ја кочеа модернизацијата. Парадоксално, комунизмот – иако економски неуспешен – ги скрши старите олигархиски структури, масовно ја урбанизираше земјата и ја универзализираше средната и високата едукација. Кога системот колабираше, реформаторите од 1989–1990 спроведоа шок-терапија за стабилизација и либерализација, но ја одложија масовната приватизација додека не се изградат регулатори, судови и пазар на капитал – различен редослед од Русија и Чешка што помогна да се избегне олигархизација. До влезот во ЕУ, Полска веќе имаше значителен приватен сектор и институционален колосек што ја држеше на патеката. Резултатот: од 1992 наваму речиси непрекината експанзија, отпорност во кризата 2008–2009 и брзо приближување кон западноевропските доходи.

Политиката не исчезна од равенката. Последната деценија ја обележаа длабоки идеолошки поделби меѓу десничарскиот блок предводен од ПиС и либералниот блок околу Доналд Туск. Смената на власта во 2023 ја деблокираше исплатата на 137 милијарди евра европски средства – условени со усогласување на судството со нормите на ЕУ – но и отвори нови фронтови со претседателот Карол Навроцки околу правосудните реформи. И покрај политичките цик-цак, економскиот напредок продолжи под различни влади, а консензусот за интеграција остана доволно силен за да ја одржи довербата на инвеститорите.

Предизвиците не се мали. Амбициозните социјални програми, заедно со растечките трошоци за одбрана и инфлациските притисоци, го затегнаа буџетот; плановите на Министерството за финансии предвидуваат дефицит околу 6,5% од БДП во 2026, што бара убедлива стратегија за фискална консолидација без да се гуши растот. Демографијата дополнително притиска: стареењето и намалувањето на населението ја прават продуктивноста и иновациите клучни за следната етапа. За да избегне стагнација на среден приход, Полска мора да удвои вложувања во истражување и развој, технологија и владеење на правото – токму институциите од западен тип што го турнаа подемот во последниве три децении.

Сликата денес е мешавина од цврсти основи и будни ризици. На страната на активата се ниската невработеност, силната потрошувачка, продуктивноста и продлабочената интеграција со европските пазари. На страната на пасивата се фискалното затегнување, политичките триења и потребата за скок од имитација кон иновација. Ако успее да го сочува институционалниот квалитет и да го пренасочи растот кон повисока додадена вредност, Полска има шанса не само да ја надмине јужната периферија, туку и структурно да ја предвиди Германија што се бори со реформите. Тоа не би било чудо, туку продолжение на истата дисциплина што ја претвори земјата од економија со празни полици во Варшава во европски шампион на растот.