Аналитика
Растргнати како никогаш досега – помеѓу притисоците да станат дел од Соединетите Американски држави, да останат во рамките на Данска како автономни или да изборат комплетна независност, Гренланѓаните денес се на гласачките места на клучните парламентарни избори.
Мнозинството на шесте главни политички партии на арктичкиот остров ја поддржуваат независноста, а најновата анкета на гласачите во јануари сугерираше дека про-независната партија Инуит Атакатигиит би можела да ја задржи власта во 31-члениот парламент, Инартсисартут, веројатно следена на второто место од нејзиниот поранешен коалициски партнер Сиумут.
Двете партии велат дека сакаат да одржат референдум за политичка и економска независност од Данска, иако ниту една не одреди јасна временска рамка.
Данска ја надгледува одбранбената и надворешната политика на Гренланд, но внатрешните работи ги препушта на владата на Гренланд. Сепак, Копенхаген обезбедува годишен блок грант од околу 511 милиони американски долари на островот, што претставува приближно 20% од БДП на Гренланд и повеќе од половина од јавниот буџет, според податоците на Меѓународната трговска администрација.
Копенхаген постојано инсистираше на тоа дека Гренланд „не е на продажба“ и дека ќе остане дел од неговото кралство, но сепак е претпазлив за замаецот на идејата за независноста и е тивок пред изборите, претпазлив да не изгледа како да диктира како да гласаат жителите на островот.
ЕДЕН СЕ ДОДВОРУВА, ДВАЈЦА СЕ БРАНАТ
Сепак, нема сомнение дека амбициите на американскиот претседател Доналд Трамп да го заземе островот „на еден или на друг начин“и со тоа да го присвои неговото изобилство на минерали од ретки земји предизвикаа тревога во Данска. Данската премиерка Мете Фредериксен ја опиша идејата како „апсурдна“ кога Трамп првпат ја изнесе во 2019 година.
Тоа чувство беше повторено од Гренланд по коментарите на Трамп во декември, кога американскиот лидер рече дека „сопственоста“ на Гренланд е од суштинско значење за економската и националната безбедност на Америка. Гренландскиот премиер Муте Егеде одговори дека „не сме на продажба и нема да бидеме на продажба“ и дека „Гренланд му припаѓа на народот на Гренланд“.
Очигледно незасегнат од отфрлањето на Гренланд и Данска на неговата понуда, Трамп постојано се враќаше на темата на барањето за сопственост на САД. Тој, исто така, одби да отфрли воена акција за заземање на огромната, ледена територија што се наоѓа географски поблиску до САД отколку до Данска.
Минатата недела, Трамп во своето заедничко обраќање пред Конгресот рече дека САД ќе ја преземат контролата врз Гренланд „на овој или оној начин“. Тој ја оживеа темата во неделата пред изборите, коментирајќи дека „U.S. силно го поддржува правото на народот на Гренланд да ја одредува сопствената иднина“.
Тој се обиде да ја направи идејата попривлечна и за самите Гренланѓани. „Ќе продолжиме да ве чуваме БЕЗБЕДНИ, како што тоа го правиме од Втората светска војна. Подготвени сме да ИНВЕСТИРАМЕ МИЛИЈАРДИ ДОЛАРИ за да создадеме нови работни места и да ве збогатиме – и, доколку сакате, ви посакуваме добредојде да бидете дел од најголемата нација каде било во светот, Соединетите Американски Држави“, објави Трамп на социјалната платформа „Вистина“.
Економијата на Гренланд е првенствено фокусирана на риболов, но наоѓалиштата на ретки земји и критични минерали на островот, кои се користат во електрониката, енергијата и одбраната, предизвикаа меѓународен интерес. Глобалното предупредување и загубата на мраз ги прават некои од најголемите неискористени критични минерални резерви подостапни.
Додека Гренланд е автономна територија во рамките на Кралството Данска и има историски врски со САД, каде што се сместени американски воени инсталации уште од Втората светска војна. Растечката геополитичка конкуренција на Арктикот меѓу Русија, Кина и САД, исто така, ја засили привлечноста на островот, кој се наоѓа на потенцијално високо профитабилните бродски рути низ Арктичкиот Океан.
„НЕ“ – ОД ГРЕНЛАНД
Повеќето Гренланѓани – не сакаат да станат дел од САД. Анкетата на јавното мислење спроведена во јануари од страна на анкетарот Вериан за весникот Берлингске, покажа дека 85 отсто од анкетираните Гренланѓани не сакаат нивната земја да ја напушти Данска и да стане дел од САД, а само 6 отсто изјавиле дека го поддржуваат таквиот потег.
Сепак, истата анкета покажа дека мнозинството од 56 отсто од Гренланѓаните би гласале за независност доколку референдумот се одржи денеска, со 28 отсто против, а 17 отсто неизвесни.
Расмус Јарлов, конзервативен пратеник во Данска и претседател на данскиот комитет за одбрана, во понеделникот коментираше дека нордиската нација не е премногу загрижена дека Гренланѓаните ќе ги прифатат САД, без оглед на исходот од гласањето во вторник.
„Ниту еден кандидат на изборите на Гренланд не сака да се приклучи на САД. Така што тоа никогаш нема да биде резултат на изборите. Не може да се ниша во таа насока“, коментира Јарлов на платформата на социјалните мрежи Х.
„Темелната анкета пред еден месец покажа дека само 6% од Гренланѓаните сакаат да се приклучат на САД, додека 85% ја отфрлаат идејата. Тврдењето дека Гренланд сака да се приклучи на САД е целосно измислено. Тие апсолутно не.“
Јарлов инсистираше на тоа дека на Гренланд му се обезбедени „целосни права во Данска“ и претставување во парламентот, додека тој тврдеше дека „во САД, Гренланд ќе биде прекуморска територија без право на глас или какво било влијание. Порторико со 3,2 милиони луѓе никогаш не стана држава, па тешко дека тоа ќе биде Гренланд со 57.000 жители“.
Аналитичарите велат дека Трамп го прави своето додворување со Гренланд на погрешен начин и наместо тоа, треба да се залага за продлабочување на економските и геополитичките врски со островот, наместо да се стреми кон вежбањето со висока цена на „го поседува“.
„Една работа е многу јасна: народот на Гренланд нема многу интерес да биде прибавен од некого“, рече во неодамнешната анализа Ото Свендсен, соработник на Програмата за Европа, Русија и Евроазија во Центарот за стратешки и меѓународни студии (CSIS).
„Ниту пак данската влада во Копенхаген има апетит да преговара за продажба на Гренланд, бидејќи тоа најверојатно би го прекршило меѓународното право и правото на Гренланд на самоопределување“, додаде тој.
Свендсон тврдеше дека наместо да се стремат кон „веројатни залудни напори за стекнување на Гренланд против нејзината волја“, на САД ќе им биде подобро послужено со задржување на курсот и изнаоѓање економични начини за зајакнување на врските со територијата.
Ова, рече тој, вклучуваше удвојување на „нејзината посветеност на форумите и механизмите кои ги промовираат врските меѓу владата со Гренланд“, како и нејзините мали пакети помош за развој на рударскиот сектор на Гренланд, заедно со неговото образование и туризам. Со примена на оваа стратегија, САД би можеле да „добијат значителни придобивки, а истовремено да го препуштат огромниот финансиски товар на управување со островот на Данска“, се вели во анализата на Си Ен Би Си.
(Фото: АП виа Ју Ес Њуз)
