Аналитика
Како што Европа го забрзува своето повторно вооружување како одговор на ескалацијата на безбедносните закани, синџирите на снабдување за суровините, пред се критичните минерали, стануваат стратешко прашање. Успехот во модернизацијата на одбраната сè повеќе ќе зависи не само од буџетите и капацитетите, туку и од пристапот до ретки метали, волфрам, кобалт и други основни суровини. Новиот Закон на ЕУ за критични суровини (CRMA) и националните планови за одбрана затоа стануваат приоритетни.
Алуминиум, силициум, титаниум, никел, германиум, бакар и танталум – сите се стандардни компоненти на модерен главен борбен тенк, и сите се ретки во Европа.
Европа произведува само од 1% до 5% од критичните суровини што ѝ се потребни за клучните цивилни и одбранбени технологии – а побарувачката се очекува значително да расте во наредните години.
До 2030 година, ЕУ предвидува шесткратно зголемување на побарувачката за ретки земни метали, додека побарувачката за литиум се предвидува да се зголеми седумкратно до 2050 година.
ЕВРОПА СЕ ВООРУЖУВА
Европските држави, вознемирени од руските воени провокации, војната во Украина и сомнежите за надворешните гаранции, ги зголемуваат трошоците за одбрана и проектите за капацитети. Според извештаите од PS News, интензитетот на воените набавки се зголемува бидејќи државите се стремат да ги заменат застарените системи за да ги одвратат заканите.
Но, како што предупредува London Loves Business, амбициите честопати се судираат со финансиските и институционалните реалности – долгите циклуси на набавки, нефлексибилноста на буџетот и конкурентските приоритети може да ги поткопаат идеалните планови.
Сепак, она што е помалку ценето е минералниот ‘рбет потребен за изградба на модерно оружје. Како што тврди специјализираниот сајт за одбрана War on the Rocks, самите метали се стратешки како и секој ракетен или радарски систем. „Тенкот е добар само колку што се добри неговите легури, полупроводници, сензори – а тие зависат од синџир на минерални влезови“. За да се усогласи вооружувањето со безбедноста на снабдувањето, Европа мора да ја вгради отпорноста на суровините во одбранбеното планирање.
CRMA – ЗАКОНОТ НА ЕУ ЗА КРИТИЧНИ СУРОВИНИ
CRMA, кој стапи на сила во мај 2024 година, поставува правно обврзувачки критериуми за внатрешните капацитети на ЕУ за критични материјали: 10% од годишната потрошувачка од европско рударство, 40% преработка во рамките на ЕУ, 25% од рециклирање. И, за да се избегне прекумерна зависност, не повеќе од 65% од која било критична суровина може да потекнува од една трета земја
За да се направат овие цели остварливи, Законот ги означува „стратешките проекти“ – операциите за рударство, преработка или рециклирање имаат приоритет во дозволите, финансиската поддршка и координираните инвестиции. Четири од овие проекти (три во волфрам, еден во магнезиум) се експлицитно поврзани со потребите на одбраната.
Структурираниот пристап и правната сила на CRMA означуваат пресвртница: суровините сега се вградени во индустриската и безбедносната политика на ЕУ.
Исто така, се воведува тестирање на стрес во синџирот на снабдување, стратешки резерви и обврски за следење за големите фирми.
Комисијата нагласува дека двојните цели на Законот – поддршка на зелената, дигиталната и одбранбената транзиција – се неразделни. Во рамките на ЕУ, критичните суровини се „неопходни за … стратешки сектори како што е … одбраната“.
Јорис Тир од Институт на ЕУ за безбедносни студии ISS, предупредува дека „нашата Ахилова петица: Кина произведува и преработува повеќе од 50% од 19 од 34 суровини што Европската комисија ги назначува како суштински … За нашето вооружување да успее, европските министри за одбрана мора да издвојат милијарди за да го скршат кинескиот стисок“.
За време на објавувањето на 47-от стратешки проект, комесарот за индустрија на ЕУ, Стефан Сежурне, изјави: „Не може да има одбранбена индустрија без ретки земни елементи, кои се користат во нашите радари, сонари и системи за таргетирање – и за кои… ние сме 100% зависни од рафинирани кинески материјали“.
И Бернд Шефер, извршен директор на EIT RawMaterials (тело финансирано од ЕУ), побара ЕУ да издвои најмалку 10 милијарди евра за истражување, рударство и рециклирање, тврдејќи дека градењето на одбраната дополнително ќе ја зголеми побарувачката за минерали (на пр. титаниум, ванадиум). Тој рече: „Количините не се огромни, но постои поголема чувствителност во однос на снабдувањето и чувството на итност го заменува она за енергетски или мобилни суровини“.
Сепак, нејзините слабости се застрашувачки: недоволно средства во буџетот, стриктна регулатива од областа на животната средина, долги процедури. Законот поставува максимални временски рокови (27 месеци за екстракција, 15 месеци за преработка/рециклирање), но спроведувањето во реалниот свет е неизвесно.
Селекцијата и управувањето со стратешките проекти предизвикаа критики поради нетранспарентноста, слабите консултации и опасноста од дозволување на одбранбените императиви да ги надминат другите цели за одржливост.
Одбранбените системи набавени заеднички низ земјите-членки не само што го намалуваат дуплирањето на трошоците, туку и ги концентрираат сигналите за побарувачка за стратешки минерали. Планот ReArm Europe / Подготвеност 2030 – водечки пакет на ЕУ лансиран во 2025 година – предлага искористување на 800 милијарди евра инвестиции во одбраната преку здружени набавки, инструмент SAFE од 150 милијарди евра и пренамена на кохезиските фондови. Без таква координација, помалите држави ризикуваат да бидат исклучени од безбедни, домашно набавени синџири на снабдување, предупредуваат експертите.
CRMA веќе предвидува поддршка за избрани проекти; успехот ќе зависи од тоа колку државите се подготвени да го покријат ризикот.
Клубот на критични суровини е предложен како начин за здружување на набавките и координирање на инвестициите со пријателски држави (на пр. САД, Канада, Австралија). Ваквите сојузи можат да ѝ помогнат на Европа да избегне дупликатна конкуренција за истите јурисдикции за ресурси – и да ја зајакне преговарачката моќ во однос на доминантните добавувачи како Кина. „За нашето вооружување да успее, европските министри за одбрана мора да издвојат милијарди за да го скршат стегањето на Кина врз овие основни градежни блокови.“ се вели во истражувањето на Институтот на ЕУ за безбедносни студии.
(Фото: IISS)
