Аналитика
Европската Унија ја затвора вратата за руската енергија: министрите за енергија на земјите-членки вчерс дадоа зелено светло за историскиот план со кој до јануари 2028 година целосно ќе се укине увозот на руска нафта и гас во блокот – чекор што се опишува како „крајна линија во песокот“ за зависноста на Европа од Москва.
На состанокот во Луксембург, министрите го поддржаа предлогот на Европската комисија за постепено укинување на новите договори за увоз на руски гас од 1 јануари 2026 година, завршување на постојните краткорочни договори до 17 јуни 2026 година и прекин на долгорочните договори до крајот на 2027 година. Планот, кој ќе стане правно обврзувачки откако ќе биде усогласен со Европскиот парламент, претставува најамбициозниот обид досега да се прекине економската врска со Кремљ во енергетскиот сектор.
Иако законот сè уште не е конечен, Советот на ЕУ обезбеди широка поддршка од земјите-членки, вклучително и од оние кои традиционално се противеле на остри мерки, како Унгарија и Словачка, благодарение на воведувањето на ограничена флексибилност за државите без излез на море. Поддршката беше обезбедена со „квалификувано мнозинство“, што спречи поединечни земји да го блокираат процесот.
Паралелно со ова, Европскиот парламент веќе усвои нацрт-закон со кој уште поостро се дефинира постепеното повлекување од руските фосилни горива. Комисиите за индустрија, истражување и енергетика и за меѓународна трговија предложија целосна забрана за увоз на руски гасовод и течен природен гас (ТПГ) од 1 јануари 2026 година, со ограничени исклучоци за договори склучени пред јуни 2025 година. Со ова, операторите ќе можат да се повикаат на клаузулата за „виша сила“ и законски да ги раскинат своите договори, бидејќи забраната се смета за суверен чин надвор од нивна контрола.
Европратениците предложија и забрана за складирање на природен гас со руско потекло во европски објекти од почетокот на 2026 година, како и целосна забрана за увоз на руска сурова нафта и нејзини деривати. Според новите правила, операторите ќе мора да обезбедуваат подетални докази за потеклото на гасот и нафтата, со задолжителна сертификација и ревизии за да се спречат злоупотреби и заобиколувања преку трети земји, флотите во сенка или преку преетикетирање на потеклото.
„Следната година завршуваат краткорочните договори, а во рок од две години ќе дојде конечниот крај на рускиот гас во Европа.“ Данското претседателство, кое ќе ги води преговорите со Европскиот парламент, има задача да обезбеди усвојување на конечниот законодавен пакет што ќе ја направи Европа енергетски независна до почетокот на 2028 година.
Данскиот министер за клима, енергија и комунални услуги, Ларс Агард, нагласи дека Европа „конечно ја презема контролата врз својата енергетска судбина“. „Енергетски независна Европа е посилна и побезбедна Европа,“ рече тој, додавајќи дека напорите во последниве години за намалување на увозот од Русија даваат резултати, но целосното ослободување од зависноста е сè уште во тек.
И покрај драстичното намалување на руските испораки по почетокот на војната во Украина во 2022 година, гасот од Русија сè уште учествува со околу 13% во вкупниот увоз на гас во ЕУ. Новиот закон треба да ја затвори таа последна празнина, воведувајќи обврска увозниците да доставуваат детални информации за потеклото и транспортните рути на енергенсите до Европската комисија и националните власти.
Инезе Вајдере, водечка европратеничка во Комитетот за меѓународна трговија, изјави дека „забраната за руски фосилни горива е големо достигнување и пресвртница во европската енергетска политика“, додавајќи дека Европскиот парламент ја зајакнал првичната регулатива со вклучување на нафтата, воведување казни за прекршителите и елиминирање на исклучоците за земјите без излез на море.
Со оваа иницијатива, Европската Унија ја запечатува својата енергетска трансформација и ја потврдува одлучноста да ја прекине зависноста од руските фосилни горива. Ако преговорите меѓу Советот и Парламентот завршат успешно, на 1 јануари 2028 година ќе почне нова ера, ера на енергетски суверенитет за Европа.
