Аналитика
Една „планета-лимон“ што кружи околу мртва ѕвезда далеку надвор од нашиот Сончев систем ја збуни научната заедница и ја разгоре љубопитноста на сите што сакаат вселенски мистерии. Станува збор за објект наречен PSR J2322-2650b, кој се наоѓа на околу 2.000 светлосни години од Земјата и кој има атмосфера каква што досега не е забележана.
PSR J2322-2650b првпат привлече внимание уште во 2017 година, но сега, благодарение на набљудувањата со вселенскиот телескоп Џејмс Веб, истражувачите добија многу појасна слика за тоа колку навистина е чуден овој свет. Тој не орбитира околу „обична“ ѕвезда, туку околу пулсар, исклучително густо јадро на мртва ѕвезда кое се врти брзо и испраќа зраци електромагнетно зрачење како космички светилник. Најизненадувачко е колку блиску се наоѓа планетата до својот домаќин: оддалечена е околу еден милион милји, растојание што е речиси незамисливо ако се спореди со Земјата, која е на околу 90 милиони милји од Сонцето. Поради таа опасна близина, на PSR J2322-2650b ѝ треба помалку од осум часа за да направи целосен круг околу пулсарот – една „година“ што трае колку едно работно попладне.
Токму таа близина ја дава и највпечатливата визуелна идеја: гравитацијата на пулсарот ја влече планетата и ја истегнува, па наместо приближно сферична, таа добива издолжен, чудно „набрчкан“ облик што научниците го опишуваат како лимон. Но формата е само првиот слој од приказната. Вистинската сензација е атмосферата.
Кога истражувачите ги анализирале инфрацрвените податоци, очекувале да видат класични потписи на молекули што често се среќаваат во атмосфери на егзопланети, како водена пареа, метан или јаглерод диоксид. Наместо тоа, сигналот укажал на нешто сосема поинакво: доминација на хелиум и јаглерод, и тоа во форма што е тешко да се објасни во вакви екстремни услови. Температурите на овој свет се проценуваат од околу 1.200 до 3.700 степени Фаренхајт, каде што обично јаглеродот не „останува сам“, туку се врзува со други елементи. А сепак, тука се појавуваат траги на молекуларен јаглерод, како да недостигаат речиси сите други вообичаени состојки што ги гледаме во познатите атмосфери.
Научниците признаваат дека токму тоа е најголемата главоболка: за да се добие ваков „јаглеродно чист“ потпис, треба некако да се отстранат или да се избегнат елементи како кислород и азот, а никој засега нема уверливо објаснување како би се случило тоа. Еден од коавторите, астрофизичарот Мајкл Жанг од Универзитетот во Чикаго, отворено остава простор за можноста дека воопшто не гледаме класична планета, туку нешто што не се вклопува во стандардните категории. Некои сценарија сугерираат дека објектот може да е остаток од ѕвезда, некакво „преживеано“ јадро што со текот на времето се нашло во орбитата на пулсарот, но и тоа објаснување не ги решава сите прашања.
Дополнителна интрига внесува и идејата за јаглеродни облаци. Според интерпретацијата на податоците, во атмосферата би можеле да лебдат облаци од саѓи, а под екстремни притисоци дел од јаглеродот потенцијално би можел да кристализира што во најромантичната верзија на приказната значи дека таму некаде, во тој пеколно жежок и ветровит свет, може да се формираат дијаманти. Секако, ова не е „дијамантска планета“ од научнофантастичните клишеа, туку внимателна научна претпоставка што произлегува од необичната хемија што ја гледаат истражувачите.
Има уште еден детал што на ова откритие му дава посебен шарм: токму затоа што пулсарот најмногу зрачи во високоенергетски опсези како гама-зраци, телескопот Џејмс Веб не го гледа како заслепувачка светилка во инфрацрвеното. Наместо да биде „пречка“, тоа станува предност. Научниците можат да ја следат планетата и нејзината светлина без да бидат потиснати од силниот сјај на централниот објект, што ретко е случај кај класичните ѕвезди и нивните планети.
PSR J2322-2650b се наоѓа во т.н. систем од тип „црна вдовица“ – термин што се користи за пулсарски системи каде што пулсарот со своето зрачење и честички постепено го „еродира“ придружникот. Обично тој придружник е ѕвезда со помала маса, но тука, според сегашните критериуми, зборуваме за објект со маса слична на Јупитер, што ја прави ситуацијата уште поневообичаена. Ако навистина е планета, таа е планета во најбруталната можна околина, со гравитациски сили што ја деформираат и со услови што од неа прават лабораторија за физика и хемија каква што не може да се симулира лесно на Земјата.
На крајот, најважното прашање сè уште стои: како се раѓа вакво нешто? Не изгледа како свет што мирно се формирал од прашина и гас околу млада ѕвезда, како што настанале планетите во нашиот систем. Повеќе личи на космички остаток, на тело што преживеало катастрофа, било „преработено“ од екстремна гравитација и зрачење и завршило како нешто меѓу планета и ѕвезден остаток. Како што вели една теоретска астрофизичарка која не учествувала во студијата, ова е „чудна, чудна работа“, и токму затоа е толку привлечна.
(Фото: Unsplash)
