ЕФЕКТ НА „ТОПЛОТЕН ОСТРОВ“: Дали европските градови ќе станат непогодни за живеење?

Европските градови ова лето буквално се претворија во печки, откако серија последователни топлотни бранови го засилија ефектот на таканаречениот „урбан топлотен остров“ – феномен кој ги остава градските температури значително повисоки од оние во околните рурални области и претвора топлинските бранови во долготрајни вонредни состојби за јавното здравје. Во најжешките денови, површинските температури во некои европски метрополи беа и до 10–15°C повисоки од руралните региони, а просечната разлика во воздухот достигнуваше два до четири степени. Податоците од Заедничкиот истражувачки центар на Европската комисија покажуваат дека ова влијае на околу 70% од жителите кои живеат во урбани средини, додека 40% од вкупното население на континентот живее во самите градови.

Оваа комбинација на високи температури и густо изграден простор е особено опасна за најранливите категории – постарите лица, малите деца и луѓето со хронични респираторни или кардиоваскуларни заболувања. Студија на Националното училиште за јавно здравје NOVA во Португалија открива дека бројот на приеми во болница се зголемува за 18,9% во деновите на топлотен бран. Дополнителен проблем е што ефектот на урбаниот топлотен остров најчесто се манифестира ноќе, кога температурите во градовите тешко паѓаат, а организмите немаат можност да се опорават од дневниот топлотен стрес.

„Овој ефект влијае на градовите низ цела Европа, правејќи ги температурите за два, три, понекогаш и четири степени повисоки од руралните области“, објаснува Нилс Суверијнс, експерт за клима во белгискиот истражувачки институт VITO. Причините се добро познати: материјалите како асфалт и цемент апсорбираат сончева топлина преку ден, ја задржуваат и ја ослободуваат во текот на ноќта; високите згради и тесните улици го блокираат природното проветрување; а сообраќајот и загадувањето додаваат слој „вештачки стакленик“ над градот.

Најсилно погодени се посиромашните урбани области, каде што недостасуваат дрвја, паркови и пристап до климатизација. Во побогатите предградија зеленилото е почесто, а тоа директно ја ублажува топлината. Во Брисел, на пример, разликата во температура меѓу центарот и руралните околини може да достигне и до 10°C. „Поголемите градови со повеќе бетон и повеќе згради се најтешко погодени“, додава Суверијнс.

Експертите предупредуваат дека климатските промени ќе го засилат овој феномен. „Топлите денови во Европа веќе се за четири степени потопли, а просечната температура расте за повеќе од два степени“, вели климатологот Вим Тиери од Универзитетот во Брисел. Иако адаптацијата е можна – преку зелени покриви и фасади, создавање ветерни коридори, садење повеќе вегетација и подобро управување со водата – ефектот е локален и ограничен. „Ако засадите дрвја на една улица, таму ќе се почувствува, но една улица понатаму ќе биде исто толку топло“, објаснува Тиери.

Брисел, како еден од ранливите европски градови, веќе спроведува планови за физичко прилагодување – садење дрвја, омекнување на бетонските површини, засенчување на јавните простори и внесување вода во урбаната средина. Градските власти им обезбедуваат на жителите интерактивни мапи со локации на чешми, музеи, фонтани, зелени зони и други места за заштита од топлината. Но, паралелно со овие мерки, регионот има и амбициозни климатски цели: намалување на емисиите на CO2 за 55% до 2030 година и целосна климатска неутралност до 2050 година.

И двата експерти се согласуваат дека без радикално намалување на стакленичките гасови, адаптацијата ќе биде недоволна. „Ефектот на урбаниот топлотен остров ќе се зголеми со идните климатски промени. Затоа мора да ги намалиме емисиите што е можно побрзо“, нагласува Суверијнс. Во спротивно, европските градови би можеле да се соочат со „цунами од топлина“ и услови слични на најжешките делови од светот, каде што животот на отворено и извршувањето на секојдневните обврски стануваат речиси невозможни.

Ова лето 2025 година само ја потврди реалноста: урбаните топлински острови повеќе не се теоретска закана, туку опиплива опасност што ја обликува иднината на европските градови – и прашањето не е дали ќе се прилагодиме, туку дали ќе успееме да ја запреме пред да стане неподнослива.