Аналитика
За прв пат по повеќе од три децении, Кина ќе ги укине ослободувањата од данок на додадена вредност за кондоми и други контрацептивни средства, потег што треба да стапи на сила на 1 јануари 2026 година. ДДВ од 13 проценти, вграден во поширока ревизија на законот за ДДВ во земјата, е дел од низа неодамнешни мерки за кои Пекинг вели дека имаат за цел да го спречат брзиот демографски пад – но критичарите тврдат дека чекорот е во голема мера симболичен и ризикува влошување на јавното здравје и родовата нееднаквост.
Промената го поништува долгогодишниот фискален аранжман: кондомите и многу контрацептивни производи уживаат статус на ослободување од ДДВ откако Кина воведе национален ДДВ во 1993 година. Официјалните документи што ја придружуваат ревизијата на данокот го прикажуваат потегот како модернизација на даночниот законик и дел од напорите за ребалансирање на јавните финансии во услови на стареење на населението.
ОД НАЈНАСЕЛЕНА ДРЖАВА НА СВЕТОТ – ДО ЗЕМЈА КАДЕ ПОВЕЌЕ УМИРААТ ОДОШТО СЕ РАЃААТ
Но, за многу граѓани и аналитичари, оптиката е збунувачка – владата истовремено воведува финансиски стимулации за семејствата, а воедно ја прави контрацепцијата поскапа. Оданочувањето на контрацептивните средства нашироко беше исмејувано на кинеските социјални медиуми од луѓе кои се шегуваа дека би биле будали да не знаат дека одгледувањето дете е поскапо од користењето кондоми, дури и ако се оданочуваат.
Овој потег доаѓа во време кога стапката на наталитет во земјата се намалува. Во 2024 година, во Кина се родени 9,5 милиони бебиња, околу една третина помалку од 14,7 милиони родени во 2019 година, според Националното биро за статистика.
Бидејќи смртните случаи ги надминаа раѓањата во Кина, Индија ја престигна како најнаселена земја во светот во 2023 година.
Вкупната стапка на фертилитет – просечниот број на деца што се очекува да ги има една жена во текот на својот живот – се намалила на близу или под едно во последниве години, далеку под нивото на замена од 2,1. Населението повторно се намалило во 2024 и 2025 година, зголемувајќи ја итноста во владините кругови за недостиг на работна сила, притисок врз пензиите и забавување на долгорочниот раст.
Во втората половина на дваесеттиот век, огромниот раст на населението во Кина ја поттикна владејачката Комунистичка партија да им забрани на двојките да имаат повеќе од едно дете, со правило кое се применуваше од околу 1980 до 2015 година, преку парични казни и други казни.
Кампањата за ограничување на раѓањата започна сериозно кон крајот на 1970-тите, додека лидерите се обидуваа да го забрзаат економскиот развој и да го намалат притисокот врз оскудните ресурси. Таканаречената политика на едно дете, воведена во голем обем околу 1979-1980 година, користеше мешавина од стимулации, казни и, во многу случаи, принудно спроведување – вклучувајќи присилни стерилизации и абортуси – за нагло намалување на плодноста.децата родени над ограничувањето од едно дете биле лишени од идентификациски број, со што им бил ускратен статусот на државјани.
Иако политиката помогнала во намалувањето на стапките на наталитет, таа исто така произведе долгорочни несакани ефекти: искривен сооднос на половите, стареење на населението и драматично намалена кохорта на возрасни лица во работоспособна возраст децении подоцна.
Соочена со промена на демографските трендови, кинеската влада почна да ги менува политиките дури во 2015 година, кога го зголеми ограничувањето за раѓање на две деца. Потоа, како што населението на Кина почна да го достигнува својот врв, а потоа да опаѓа, во 2021 година беше зголемено на три деца. Контрацепцијата претходно беше активно охрабрувана и лесно достапна, понекогаш и бесплатно.
УШТЕ ЕДНА НЕСМАСНА ДЕМОГРАФСКА МЕРКА
Зголемените давачки за кондоми е само еден елемент во крпеницата од пронаталистички експерименти за политика што се одвиваат на национално и локално ниво. Од 2024 година, Кина објави планови за целосно покривање на трошоците поврзани со породувањето за семејствата, додека властите преземаат мерки за стимулирање на младите парови да имаат повеќе деца.
Администрацијата соопшти дека ќе „подобри нивото на покриеност на медицинските трошоци за пренаталните прегледи, стремејќи се да постигне „без трошоци од џеб за породување“, во извештај објавен во саботата.
Ова доаѓа во време кога креаторите на политики ги интензивираат напорите за запирање на продлабочениот пад на плодноста, кој постепено се развива во долгорочен економски ризик.
Новиот план што треба да стапи на сила од 2026 година, ќе обезбеди новите родители да се соочат со малку или без никакви трошоци од џеб за породување, што претставува една од најамбициозните мерки за социјална поддршка што Кина ги разгледувала во последните децении.
Сепак, демографите и економистите предупредуваат дека овие стимулации не ги решаваат подлабоките социјални и економски двигатели што го обесхрабруваат раѓањето деца.
Експертите тврдат дека одлуката за оданочување на контрацепцијата веројатно нема да ги промени одлуките за плодност. „Индивидуалните избори за тоа дали и кога да се имаат деца се во голема мера обликувани од економските притисоци – домување, образование и несигурност во кариерата – и од промената на општествените норми“, рече еден демограф интервјуиран од „Тајм“. Скромното зголемување на цената на кондомите, дури и ако е политички симболично, нема да ги компензира големите трошоци што ги одвраќаат младите парови од основање семејства. Некои специјалисти за јавно здравје, исто така, предупредија за многу штетни последици: повисоките цени на кондомите би можеле да ја намалат употребата на бариерни методи и да ги поткопаат напорите за превенција од ХИВ и сексуално преносливи инфекции.
Многу двојки во Кина се решаваат на одложување или откажување од родителството поради зголемените трошоци за домување и грижа за деца, вкоренетите очекувања на работното место што ги казнуваат кариерите на мајките и падот на стапките на брак се комбинираа со културни промени кон помали семејства и лична автономија за да се одржи ниската стапка на наталитет.
Анализите на домашни економски експерти и меѓународни организации забележуваат дека падот на плодноста во Кина започнал многу пред политиката за едно дете и е засилен од структурните сили – урбанизација, образование и учество на жените во работната сила и промена во аспирациите – што самите политики се борат да ги поништат.
(Фото: H. Grobe – Own work, CC BY-SA 3.0)
