50 години по Аполо, ракета на НАСА ќе се упати кон Месечината

Со години доцнење и со милијарди повеќе од предвидениот буџет, ракетата на НАСА за на Месечината го има своето деби следната недела во пробен лет со високи влогови пред астронаутите да се качат на врвот. Лансирањето е планирано за понеделник наутро од вселенскиот центар Кенеди на НАСА.

Ракетата е висока 98 метри и ќе се обиде да испрати празна капсула во далечната лунарна орбита, 50 години по познатите снимки од месечината на НАСА, Аполо. Доколку мисијата се биде успешна, астронаутите би можеле да се подготват за полетување во 2024 година на круг околу Месечината. Конечната цел на НАСА е да спушти две лица на површината на Месечината до крајот на 2025 година.

Шестнеделниот пробен лет е ризичен и може да биде скратен доколку нешто не успее, предупредуваат претставници на НАСА. „Ќе го оптовариме и тестираме. Ќе го натераме да прави работи што никогаш не би ги направиле со екипаж на него за да се обидеме да го направиме што е можно побезбедно“, изјави администраторот на НАСА Бил Нелсон за Асошиетед Прес во средата.

Пензионираниот основач на институтот за вселенска политика на Универзитетот Џорџ Вашингтон рече дека многу работи зависат од исходот на оваа пробна трка. Растечките трошоци и долгите празнини меѓу мисиите ќе направат тешко враќање ако работите тргнат на погрешна страна, истакна тој. „Тоа би требало да биде првиот чекор во одржливата програма за човечко истражување на Месечината, Марс и пошироко“, рече Џон Логсдон. „Дали Соединетите Американски Држави ќе имаат волја да продолжат напред во случај на голем дефект?“

Цената за оваа единствена мисија: повеќе од 4 милијарди долари. Додадете сè од почетокот на програмата пред една деценија до слетувањето на Месечината во 2025 година, и има уште поголем шок: конечната сума е 93 милијарди долари.

МОЌНА РАКЕТА

Новата ракета е пократка и потенка од ракетите Сатурн V кои спуштија вкупно 24 астронаути на Аполо на Месечината пред половина век. Но, тој е помоќен, има 4 милиони килограми потисок. Името ѝ е: Систем за вселенско лансирање, скратено СЛС. За разлика од рационализираниот Сатурн V, новата ракета има пар додадени засилувачи, преработени од вселенските шатлови на НАСА. Засилувачите ќе отпаднат по две минути од летот, исто како што направија шатл-бустерите, но нема да се ловат од Атлантикот за повторна употреба.

Јадрената фаза ќе продолжи да гори  пред да се одвои и да се урне во Пацификот на парчиња. Два часа по подигнувањето, горната етапа ќе ја испрати капсулата, Орион, во трка кон Месечината.

Високо-технолошката, автоматизирана капсула Орион на НАСА е именувана по соѕвездието, меѓу најсветлите на ноќното небо. Со висина од 3 метри, таа е попространа од капсулата на Аполо, каде се сместени четворица астронаути наместо тројца. За овој тест лет, кукла со целосна големина во портокалово одело за летање ќе го заземе командантското седиште, опремено со сензори за вибрации и забрзување. Две други макети направени од материјал кој симулира човечко ткиво – глави и женски торзо, но без екстремитети – ќе го мерат космичкото зрачење, еден од најголемите ризици од вселенските летови. Едното торзо тестира заштитен елек од Израел. За разлика од ракетата, Орион беше лансиран претходно, правејќи два круга околу Земјата во 2014 година. Овој пат, сервисниот модул на Европската вселенска агенција ќе биде прикачен за погон и соларна енергија преку четири крила.

ПЛАН ЗА ЛЕТ

Летот на Орион треба да трае шест недели од неговото полетување на Флорида до спуштање на Пацификот, двојно повеќе од патувањата на астронаутите. Ќе биде потребна речиси една недела за да се стигне до Месечината, оддалечена 386.000 километри.

Откако ќе ја помине Месечината од многу блиску, капсулата ќе влезе во далечна орбита со далечна точка од 61.000 километри. Тоа ќе го стави Орион 450.000 километри од Земјата, подалеку од Аполо. Големиот тест доаѓа на крајот на мисијата, кога Орион треба да удри во атмосферата со брзина од 40.000 км на час на пат кон пад во Пацификот.

Топлинскиот штит го користи истиот материјал како капсулите Аполо за да издржи температури на повторно влегување од 2.750 степени Целзиусови. Но, напредниот дизајн предвидува побрзо и пожешко враќање на идните екипажи на Марс.

ВО РАКЕТАТА ИМА АВТО-СТОПЕРИ

Покрај три пробни кукли, на летот има и голем број попатни активности за истражување на длабоката вселена. Десет сателити со големина на кутија за чевли ќе се појават штом Орион ќе тргне кон Месечината. Проблемот е што овие таканаречени CubeSats беа инсталирани во ракетата пред една година, а батериите за половина од нив не можеа да се наполнат бидејќи лансирањето постојано се одложуваше. НАСА очекува некои да пропаднат, со оглед на евтината и високоризичната природа на овие мини сателити.

Орион ќе носи неколку парчиња месечеви камења собрани од Нил Армстронг и Баз Олдрин на Аполо 11 во 1969 година, и штраф од еден од нивните ракетни мотори, спасени од морето по мисијата. Олдрин нема да присуствува на лансирањето, според НАСА, но тројца негови поранешни колеги ќе бидат таму: Волтер Канингем од Аполо 7, Том Стафорд од Аполо 10 и Харисон Шмит од Аполо 17.

АПОЛОН VS. АРТЕМИДА

Повеќе од 50 години подоцна, мисијата Аполо сè уште стои како најголемото достигнување на НАСА. Користејќи ја технологијата од 1960-тите, на НАСА ѝ беа потребни само осум години од лансирањето на својот прв астронаут Алан Шепард и слетувањето на Армстронг и Олдрин на Месечината. Спротивно на тоа, мисијата Артемида веќе се одолговлекува повеќе од една деценија.

Целта на оваа мисија е да се создаде долгорочно присуство на Месечината што ќе ги постави основите за испраќање луѓе на Марс. Нелсон од НАСА, ветува дека ќе ги објави првите екипажи на месечината Артемида штом Орион ќе се врати на Земјата.

СОРАБОТКАТА СО ИЛОН МАСК

Орион не доаѓа со сопствено летало на Месечината како вселенското летало Аполо. НАСА го ангажираше SpaceX на Илон Маск да го обезбеди своето вселенско летало Starship за првото слетување на Месечината. Две други приватни компании развиваат костими за одење по месечината. Ѕвездениот брод со научно-фантастичен изглед ќе се поврзе со Орион на Месечината и ќе извади пар астронаути на површината и ќе се врати во капсулата за да се врати дома. Досега, Starship се искачи само 10 километри. Маск сака да лансира Starship околу Земјата со Super Heavy Booster на SpaceX пред да се обиде да слетува на Месечината без екипаж. Еден проблем: на Ѕвездениот брод ќе му треба полнење во складиште за гориво што орбитира околу Земјата, пред да се упати кон Месечината.