Зошто украинското жито одеднаш стана проблем за Европа?

Консензусот е концепт кој често се става на тест низ Европската унија.  И сега, украинското жито се заканува да ја подели унијата. Поради неодамнешниот пораст на евтини житарки и земјоделски производи од Украина, Полска и Унгарија објавија привремени забрани за увоз во сабота, за да ги заштитат интересите на сопствените земјоделци. Словачка им се придружи во понеделникот, а Бугарија во средата.

Романија, уште една земја која беше сведок на протести на фармерите поради ова прашање, досега нема забрана.

Иако Украина ја разбира загриженоста на европските земјоделци, властите во Киев велат дека на Украинците им е потешко. Но, има некои знаци на олеснување на кризата. Највисоките функционери на ЕУ ги осудија мерките, но ветија дека ќе го решат проблемот со пари – предлагајќи милиони дополнителни евра за поддршка на земјоделците на континентот.

И по разговорите со неговите полски колеги во Варшава, украинскиот министер за земјоделство Микола Солски во средата потврди дека транзитот на украинското жито и прехранбени производи ќе продолжи преку Полска. Украина, исто така, треба да одржи разговори со другите земји на ЕУ кои воведоа забрани подоцна оваа недела.

По почетокот на војната во Русија, Москва ги блокираше бродските рути од пристаништата на Црното Море, спречувајќи ги украинските бродови да транспортираат жито и други земјоделски производи до остатокот од светот. Блокадата заврши во август минатата година, со договор потпишан од Русија и Украина за обновување на извозот.

Но, украинскиот Солскии изрази загриженост за статусот на овој договор со Москва – кој во моментов треба да истече на 18 мај. Тој рече дека е „невозможно да се предвиди колку бродови ќе пропушти Москва“.

Во меѓувреме, Русија ја обвини Украина дека ги попречува процесите на инспекција на бродови во Турција. Според ЕУ, од март 2023 година, повеќе од 23 милиони тони жито и други прехранбени производи се извезени преку Црноморската иницијатива за жито.

За да се осигура дека нема понатамошни пречки во глобалниот извоз, ЕУ едногласно се согласи да ги укине сите давачки за украинските житарки и воведе „солидарни ленти“ за транзит на житата минатата година. Повеќе од една година по војната, овој потег на блокот почна да ги налути земјоделците низ Источна и Централна Европа.

„Украинските житарки треба да пристигнат во земјите на кои итно им се потребни. Но, во исто време, ова им отежнува на земјите како Романија, која е нето извозник на житни култури со повеќе од половина од нашето внатрешно производство се извезува“, рече Алина Крету, извршен директор на Романскиот форум на професионални фармери и преработувачи за Ал Џезира. „Ако некои локални трговци ги купат овие житарки од Украина, наместо да купуваат од локални фармери, што веќе се случува сега, нашите земјоделци ќе се соочат со банкрот бидејќи не можеме да се натпреваруваме со цената на украинските житарки“, рече таа.

„Сметаме дека на ЕУ не и е јасна каква е ситуацијата со земјоделците како нас. Забранувањето на увозот на украинско жито на нашите пазари на одреден период и обезбедувањето строга транзиција преку Романија ќе им помогне на нашите земјоделци да поминат низ овој сложен период“, рече Крету, која живее на фарма со својот сопруг во југоисточна Романија, каде што одгледуваат пченица, јачмен, пченка и сончоглед.

Слични чувства изразија синдикатите на земјоделците во Полска и другите земји од централна и источна Европа. Европската комисија ги отфрли забраните за увоз и во соопштение рече дека „трговската политика на ЕУ е од исклучителна надлежност и затоа, едностраните дејства не се прифатливи“.

Претставниците на ЕУ ќе разговараат за забраните оваа недела.

Правни експерти сметаат дека, иако Европската комисија би можела да започне прекршочна постапка против земја-членка на ЕУ ако не ги почитува трговските закони на блокот, се очекува Комисијата да се одлучи за помалку конфронтирачко решение како што е понудата дополнителна поддршка за погодените земјоделци.

Во март, европскиот комесар за земјоделство Јануш Војчеховски додели 29,5 милиони евра за Полска, 16,75 милиони евра за Бугарија и 10,05 милиони евра за Романија, барајќи да ги поддржи земјоделците. Во средата, Урсула фон дер Лајен, водачот на Комисијата, предложи дополнителни 100 милиони евра  фонд за поддршка за земјоделците може да помогне.

Но, Џејкоб Фанк Киркегард, виш соработник во Германскиот Маршалов фонд на Соединетите Држави во Брисел, изјави за Ал Џезира дека парите нема да ги решат основните прашања бидејќи за земји како Полска и Унгарија, блокот прво треба да се справи со тековното политичко месо. „Покрај тоа, во услови на инфлација на храната, некои земји од ЕУ, исто така, може тајно да бидат задоволни со евтините украински житарки. Значи, преговорите за овие забрани за увоз, кои се нелегални според правото на ЕУ, ќе бидат тешки“, рече тој.

ЕУ ги задржува средствата во вредност од 138 милијарди евра од Полска и Унгарија во обид да ги натера земјите да го почитуваат владеењето на правото. „Покрај овие буџетски тензии со ЕУ, полската влада е исто така под притисок да оди на избори и им треба поддршка од руралните избирачки групи, во спротивно владата ќе ги загуби изборите“, рече Киркегард.

„Во случајот со Унгарија, исто така е поопортунистички од премиерот Виктор Орбан кој често создава притисок во блокот кога треба да се донесат едногласни одлуки. И за Словачка е изборна сезона, така што политиката е иста. Но, ако Полска ја отфрли забраната, и другите земји на ЕУ ќе го следат примерот“, додаде тој.

Крету, романската земјоделка, призна дека договорот за жито е важен за Украина, но долгорочно сака да го види влогот на ЕУ понатаму и да ги поддржи земјоделските работници во блокот. „Потребна ни е поголема финансиска поддршка и инвестиции во подобрување на логистичките капацитети, како што се транспортот, инфраструктурата, модернизацијата на пристаништата и зголемувањето на залихите“, вели таа.

Киркегард, исто така, рече дека ЕУ треба да одзумира и да се фокусира на пошироката слика. „Иако има поддршка за Украина во целиот блок, таа е ублажена од домашната загриженост, која ќе продолжи. Значи, иако дискусиите за решавање на прашањата на секоја земја-членка се незгодни, тие се важни за да се постигне едногласност на ЕУ“, смета тој. „Ако не, Русија ќе има корист од овие поделби и може да го искористи во своја полза“.