Аналитика
Една недела откако беше потпишан Меморандумот за разбирање помеѓу Европската Унија и Србија за стратешко партнерство околу одржливи суровини во Белград и со тоа практично беше „воскреснат од мртвите“ проектот за ископување на литиум во областа Јадар во централна Србија, се зголемува политичкиот притисок во соседната држава помеѓу противниците на тој проект, и власта, на чело со претседателот на државата Александар Вучиќ.
Во интервјуто дадено за Фајненшел тајмс, ден пред потпишувањето, Вучиќ изјави дека, доколку се отвори рудникот Јадар, Србија годишно би произведувала 58.000 тони литиум со што би задоволила околу 17 проценти од потребите на Европа за овој минерал, неопходен за реализација на зацртаните цели на ЕУ за „зелена транзиција“. Онаму каде што српскиот претседател предвидува „најмалку шест милијарди директни странски инвестиции“ поврзани со проектот Јадар, меѓутоа, голем дел од српската јавност гледа идна еколошка катастрофа.
„ЗЕЛЕНО МАЧКАЊЕ ОЧИ“
И, додека се проценува дали воопшто претседателката на Скупштина на РС, Ана Брнабиќ ќе свика вонредна седница на која би се расправало за ефектите од Меморандумот врз проектот Јадар и работата на рударската компанија Рио Тинто во Србија, таа најави формирање парламентарна комисија за расправа за литиумот и ја повика опозицијата да учествува во нејзината работа, пренесува Бета. Брнабиќ дури великодушно се понуди да им организира на парламентарците студиски посети на Германија и на Финска за да се запознаеле со тамошните проекти за ископување на литиумот. Истовремено, Брнабиќ ги повика сите партии да ја спуштат топката и да разговараат, бидејќи, „Србија има голема шанса“.
Министерството за земјоделство на Србија денеска на Инстаграм објави „пет зелени факти за проектот Јадар“. Во метежот околу потенцијалното отворање на рудникот Рио Тинта во долината Јадра се вклучи и Министерството за земјоделство. Како што наведуваат, рудникот ќе биде лоциран во водоотпорна зона.
Тоа значи дека, како што објаснија, ќе биде далеку од извори на вода и земјоделски површини. Понатаму додаваат дека максималната површина на рудникот ќе биде 220 хектари.
Исто така, тврдат дека ќе бидат засадени 300 хектари шума како резултат на сечење на 145 хектари шума за изградба на рудникот.
Според Министерството, рудникот нема да има отворен коп. Наместо тоа, Јадарите ќе се вадат од подземни објекти, тврдат тие.
На ова веднаш реагираше опозицијата, која е со став дека ваквите потези на власта се само „зелено мачкање очи“ и туркање на рудникот на мала врата, без парламентарна расправа и без земањето предвид на ставовите на противниците на проектот.
Впечаток е дека мнозинството политички актери, но и јавни личности и голем дел од стручната јавност во Србија веќе се изјаснија по прашањето на заживување на проектот за ископување на литиум во Јадар и нивниот став е категорично негативен. Дури и Српската Академија на Науки и уметности уште во 2022 година се изјасни против реализацијата на проектот Јадар, бидејќи тој води до масовно опустошување на просторот, промена на пределот, деградација на биодиверзитетот и водите, раселување на населението, прекин на земјоделските активности и постојан ризик за околните села и Лозница.
Сепак, многумина сметаат дека тоа нема да го поколеба Вучиќ да продолжи да го турка проектот, кога тој и самиот изјави по потпишувањето на Меморандумот со ЕУ на 19-ти јули дека се работи за „шанса на генерацијата“. „Ова е голема шанса за нашата држава, инаку не би инсистирал на ова“, изјави тогаш Вучиќ.
Но, иако ќе се обиде да го избегне соочувањето со опозицијата во парламентот, Вучиќ нема да може комплетно да ги ескивира непријатните прашања околу литиумот. „Во отсуство на формална дискусија и, да речеме, ставање на дневен ред што ја „изгуби“ Народната иницијатива за ископ на литиум, секоја точка и секоја сесија ќе биде искористена за таа цел и претворена во таа тема. Владата веројатно ќе се обиде извесно време да ги игнорира официјалните барања за собраниска расправа за литиумот, бидејќи вообичаено избегнува да расправа за нешто важно во парламентот, но во одреден момент може, наводно, да „попушти“ и да закаже седница, но под „по негови услови“, а не по повод споменатата Иницијатива“, смета Ѓорѓе Вукадиновиќ, уредник на Нова Српска Мисла и поранешен пратеник, во изјава за весникот Данас.
Вукадиновиќ заклучува, дека, дури и кога т.е. ако се одржи таа седница, најверојатно ќе наликува на оние постојано видените „специјални сесии“ за Косово, односно ќе послужи како само уште еден сегмент од немилосрдната кампања на режимот за проектот литиум.
РЕПРИЗА НА АНТИ-РИО ТИНТО ПРОТЕСТИТЕ И БЛОКАДИ ОД 2021?
И додека власта тактизира околу своите идни потези, веќе беше организиран масовно посетен собир против Рио Тинто во Ваљево, локалното население на градот Лозница и околината се собира на протести пред локалната самоуправа, а се најавуваат и други протести низ Србија, поддржани од дел од опозицијата и еколошките групации, како што се Странката за слобода и правда и движењето „Крени-промени“.
Поголеми протести по истиот повод се закажани во Коцељева, Неготин, Шабац, Ваљево, Аранѓеловац и Рача.
Во најголем дел од митинзите се повикуваат граѓаните да се спротивстават на проектот „Рио Тинто“ со пораките – „Србија не смее да се претвори во депонија за сулфурна јаловина“, „Стоп за Рио Тинто“, „Нема да ја дадеме Шумадија“, јави Бета.
Александар Јовановиќ Ќута, водачот на Еколошкото востание, по потпишувањето на Меморандумот за стратешки цели меѓу ЕУ и Србија, вели дека е „подготвен за бунт и востание“ за да ја заштити долината Јадар од експлоатација на литиум. Во интервјуто дадено за неденикот НИН, тој вели: „Го објавив одбранбениот план за Горње Недељице. Тоа е воена терминологија и ќе изработиме детален воен, технички и стратешки одбранбен план. Кога ќе пристигнат, ќе се браниме физички, логистички и тактички – како што заслужува секоја борба против непријателот. Доаѓаат да го преселат населението, а друга опција нема бидејќи живееме во мизерна земја каде германската канцеларка одлучува дали литиум ќе се ископува или не. И оваа земја ја води мизерен претседател кој застанува на страната на странските компании кои оставија пустош ширум светот, а нивниот проект бара преместување на населението. Ова е јасна закана и напад. Откако ќе ги преселат луѓето, тоа ќе стане вообичаено бидејќи не се работи само за долината Јадар“, смета Ќута. Тој додава дека регионот Хомоље би бил следниот, а потоа и остатокот од Србија. „Сè што откриле под земја, сакаат да отворат 40 нови рудници. Србија е премногу мала за да издржи таков притисок врз себе, природата и нејзиниот народ“, вели тој.
Загриженоста на опозицијата и на српската јавност се темели на недовербата на граѓаните кон правниот систем и примената на важечките закони и еколошки стандарди во Србија. Трујачи седат во српската влада, изјави денес претседателот на партијата ПОКС и пратеник Војислав Михаиловиќ. “Компанијата Рио Тинто труеше луѓе и уништуваше природа ширум светот и тешко дека ќе биде доволен зборот на Милош Вучевиќ да ги убеди Србите дека тоа нема да го направат во нашата земја“, додаде тој.
ЗАТВОРАЊЕТО НА ЈАДАР БЕШЕ САМО ПРЕДИЗБОРЕН ТРИК
Затворањето на проектот Јадар од пред две години бил само предизборен трик на владеачката Српска напредна странка, односно на Александар Вучиќ и дека властите во Србија немале намера да се откажат од копањето литиум поготову сега кога и Европската унија притиска за отворање на нови рудници за таканаречените стратешки минерални суровини потребни за „зелената трензиција“, пишува швајцарскиот весник Ноје Цирхер Цајтунг. „ЕУ, а пред се Германија со својата автомобилска индустрија, затоа се многу заинтересирани за спроведување на таков проект во нивното непосредно соседство преку западен производител како што е британско-австралискиот концерн Рио Тинто. Ова исто така би ја намалило зависноста од Кина што е една од стратешките цели на ЕУ“, пишува швајцарскиот весник.
„Иако Германија, а особено владејачките Зелени, на Западен Балкан се залагаат за владеење на правото и покажуваат симпатии за целите на српските еколошки активисти, во тој рудник постои стратешки интерес. Јадар е демонстративен пример за судирот на идеалистички надворешнополитички амбиции и политичка реалност“, пишува весникот.
Oдлуката на Вучиќ за повторно отворање на прашањето за рудниците за литиум претставува помирувачки гест упатен до Западот, по критиките за дијалогот со Косово и изборните нерегуларности, сметаат странски аналитичари. Притоа, и покрај обидите власта да го прикаже спротивното, тешко дека може да се поверува дека граѓаните во Србија би имале некаков гарант за зачувување на животната средина во идното работење на рударскиот гигант Рио Тинто во Јадар, посебно ако се земе предвид досегашната лоша репутација на компанијата, која со динамит уништи древно абориџинско светилиште од светско значење во Австралија, но и репутацијата на српските власти кога е владеење на правото во прашање.
Флоријан Бајбер, политиколог од Луксембург со фокус на Балканот, вели: „Нема многу причини да се верува дека одобрувањето на рудникот Рио Тинто од страна на Германија и ЕУ ќе помогне да се заштитат еколошките или социјалните стандарди и да се избегне калемење и понатамошно зајакнување на владејачката партија. Всушност, посетата на Шолц и договорот ги игнорираат протестите, изборната измама и заробувањето на државата. Тоа ефективно ја закопува интеграцијата во ЕУ на Западен Балкан, бидејќи покажува дека економските интереси на ЕУ ќе го надминат владеењето на правото и демократијата. Да се верува дека другите влади на Западен Балкан не забележуваат би било наивно. На крајот, оние кои излегоа на улиците во Србија и во целиот регион во знак на протест против природата уништена од немилосрдните инвеститори и држави соучесници, ќе останат понапуштени. И погоди што? Малку е веројатно дека ќе се обратат до ЕУ за помош или поддршка“.
Ј.Дуковска
