Аналитика
„Покрај толку споменици на нашиот плоштад, еден задолжително треба да им се подигне на родителите на децата со попреченост, кои ја минуваат голготата на нивното образование и инклузија“. Сите тешкотии, сите предизвици, сите непроспиени ноќи, сите тропања по вратите на институциите, сите пролеани и проголтани солзи… се спакувани во една реченица. Од која произлегува вистината дека системот е тој кој страда од пречките во развојот. Оттаму почнуваат неволјите.
Со нецелосната грижа за различните, со необезбедувањето услови за живот, школување, вработување, движење… државата ги дискриминира сите кои се на свој начин посебни, а имаат потреба од помош. Проблемот со ненавременото обезбедување образовни асистенти и одложениот старт на новата учебна година за децата со атипичен развој е само еден во низата со кои се среќаваат секојдневно и тие и нивните семејства.
„Од вторникот образовните асистенти етапно влегуваат во училиштата и до крајот на неделава сите 815 кои се избрани на јавните конкурси, ќе бидат ангажирани. Дополнително, за нови 200 образовни асистенти постапката за ангажирање е во тек. Ова е најголем број на образовни асистенти ангажирани во една учебна година, откако е воведена образовната асистенција“, велат од Минстерството за образование.
Сепак, остануваат уште многу отворени прашања.
Во реалноста, онаа познатата „мали деца мали гајлиња, големи деца големи гајлиња“ многу повеќе ја доживуваат и чувствуваат родителите на децата со попреченост, без оглед на видот и (не)видливоста. А, кога ќе пробаат сѐ што можат и не можат и кога ќе ги видат ефектите, заминуваат. Одат таму каде што функцонираат закони и модели кои не зависат од моменталниот состав на власта, ги гарантираат сите човечки права, вклучувајќи ги и оние на лицата со посебни потреби.
ТРЕТАТА НОГАРКА КОЈА ГО ОДРЖУВА СИСТЕМОТ СТАБИЛЕН
„Отсекогаш знаевме дека Илина и покрај тоа што е девојче со Даунов синдром, е мошне трудољубива, има добри социјални вештини, и каква-таква компетенција да се справува со секојдневните предизвици. Низ годините оваа нејзина првична самодоверба и ентузијазам, наместо да се надградува и зголемува, за жал, се намалуваше.
Кога дојде време за училиште, решивме да ја запишеме во ОУ ‘Димо Хаџидимов’ кое веќе имаше образовно искуство со деца со попреченост. Но, случајноста или судбината сакаше да биде поинаку. Дента кога отидовме да ја запишеме, психологот кој требаше да се сретне со неа и да направи некаква проценка, беше отсутен, па решивме да дојдеме друг ден. На пат кон дома – сосема спонтано одлучивме да се обидеме во ООУ ‘Јан Амос Коменски’. Бевме пречекани изненадувачки отворено, срдечно од страна на директорката, психологот и педагогот“.
Зборовите извираат од сеќавањата на мајката на Илина, Мимоза Петревска Георгиева, која го поттурна настрана новинарското перо за да се посвети на големата борба со институциите.
„Се случи во класот на Илина да има уште две деца со различен степен и вид на попреченост, а наставничката немаше никакво искуство за работа со вакви деца. Тоа и најотворено ни го соопшти на првата родителска средба, изразувајќи страв и сомнеж дека ќе може самата да се справи со оваа ситуација и побара помош и разбирање не само од нас родителите на децата со попреченост, туку од сите родители. Тогаш за првпат се соочив со непријателските погледи на некои родители и нивните неизговорени прашања – како може моето дете да седи во иста клупа со твоето? Тоа беше време кога родителите на типичните деца се собираа и пишуваа петиции да се исфрлат нетипичните ученици од класот“.
Мимоза памети уште еден значаен елемент од тој период.
„Она што го забележав од првиот момент, а се случуваше речиси во сите училишта, е тоа што во огнот беа фрлани само наставниците и професорите, додека психолозите и педагозите во поголем број случаи (чест на мотивирани и професионални поединци) беа оставени настрана и спорадично се вклучуваа во образовниот процес на овие деца. Во недостаток на дефектолози тие, всушност, беа клучниот фактор кој требаше да го сочинува инклузивниот школски тим. Поради ваквата ситуација, на почетокот ние родителите самите од свој џеб плаќавме дефектолози кои ги придружуваа нашите деца на часовите. И одеднаш имате ваква ситуација во училницата – наставничката им предава на типичните ученици, а секој од дефектолозите во истата училница паралелно работи со својот ученик со попреченост.
Добрата страна на овој модел беше тоа што останатите деца се сензибилизираа за постоењето на луѓето со попреченост и нивните потреби и морам да кажам дека беа прилично трпеливи и поддржувачки настроени кон нивните соученици со попреченост. По ова прашање речиси да немаме ниту едно негативно искуство.
По неколку години голгота со приватни дефектолози, повеќето штотуку дипломирани, без премногу искуство за работа со овие деца, успеавме да извојуваме поддршка од државата по ова прашање, при што образовните асистенти (од кои исто така повеќето без соодветна наобразба, за симболичен надомест) почнаа да ги обезбедуваат општините. Од плеќите го симнавме финансискиот товар, но остана да зјае прашањето околу нивната компетентност и подготвеност да се справат со задачата што им беше дадена, да бидат активни учесници во создавањето на индивидуалната наставна програма која требаше да ја изработи инклузивниот тим на училиштето и наставниците“.
Средното училиште Илина го заврши во стручна средна паралелка.
„Во конкретното средно училиште било вообичаено еден од родителите да седи со своето дете на час и да му помага со наставната програма. И бидејќи законски средните училишта не беа обврзани да ги прифатат овие ученици, ние моравме како знаеме и умееме да се снаоѓаме за образовни асистенти.
Таа година, чинам, за првпат беа ангажирани образовни асистенти за овие ученици во средните училишта, овојпат преку Град Скопје. Но, координацијата меѓу инклузивниот тим на училиштето, администрацијата на Град Скопје и родителите беше ужасна. Се сеќавам дека неколку пати трчав на релацијата гимназија – Град Скопје и едните и другите велеа дека барањето за асистенти треба да дојде од другата страна. Колку и да вложував и се трудев како родител, секогаш од другата страна ќе се најдеше некој кој ќе кажеше – госпоѓо, тоа не е наша обврска, јавете се таму и таму.
Така што на крајот се почувствував како Дон Кихот во борба со ветерниците објаснувајќи се по шалтери, дека доколку системот некаде затаил, редно е на сцена да настапи човештината, базична професионалност и интерес за работите да се помрднат од мртва точка“.
По сето тоа, направен е чекор напред.
„По извесен период Илина доби асистент и од Градот, а во меѓувреме успеав да и обезбедам помагател од Црвен крст кој и асистираше при патувањето до училиште и назад. Девојката се согласи да и помага и околу наставниот материјал, што беше едно добро премостување на периодот кога Илина остана без образовен асистент.
Во средно прилагодувањето на наставната програма се сведуваше на голо кастрење на наставниот материјал, при што ученикот добива една сосема неразбирлива, нелогична наставна целина составена од почетните две и завршните две реченици од лекцијата, кои требаше да ги научи напамет. На секој мој обид да реагирам до наставниците или инклузивниот тим, добивав одговор дека јас треба повеќе да работам со Илина.
Кога приговарав дека некои наставни единици се целосно неразбирливи за неа и треба поинаку да и се презентираат или сосема да се прескокнат, аргументот беше – ние мораме некако да ја оцениме – ете, нека ги научи овие три реченици, мораме да имаме оправдание пред МОН“.
Сите тие години неизвесност, импровизации, постојани промени мене како родител ме чинеа многу време, пари и нерви, вели Мимоза.
„Мојот професионален живот секогаш беше во трет план, бидејќи постојано бев во позиција да сум третата ногарка која ќе го одржува системот стабилен. Во ваква ситуација, ако не и полоша, се наоѓаа и другите родители, многумина од нив самохрани родители, со финансиски, здравствени и ред други потешкотии.
Мислам дека покрај толку споменици на нашиот плоштад, еден задолжотелно треба да им се подигне на родителите на децата со попреченост кои ја минуваат голготата на нивното образование и инклузија. Сега кога разговарам со нив, сите го зборуваат истото: ја потрошивме сета енергија, а дали добивме нешто навистина квалитетно за нашите деца – кое ќе ги направи способни и компетентни во некоја област?
Државата, рака на срце, тромаво и спорадично се обидуваше да ги следи потребите, воведе и практика за стипендирање на ученици со попреченост која колку-толку ни го олесни влогот во транспорт и други потрепштини.
Исто така, кога ќе го премерам влогот во оваа долгогодишна борба, можам само да заклучам – овој модел на инклузија кој досега беше спроведуван е целосно импровизиран, неефикасен и прескап – во ниедна земја немате таков луксуз – еден асистент на едно дете, тое е неразумно и нерационално. А посакуваните резулати, за жал, изостанаа“, вели авторката на книгата „Живот вреден за живеење“ и на сликовницата „Иван и Илина“.
ИНКЛУЗИЈА НА НАШ НАЧИН
Инклузивноста е сведена на физичко присуство на нашите деца во училиштата. Потребни се многу работи кои недостасуваат, а се нема план како да се образуваат и како да им се унапреди животот на децата со попреченост, се дел од реакциите на родителите. Меѓу другото, како голема пречка посочуваат и на пристапот до училиштата и училниците, на која наидуваат учениците со инвалидитет, односно со телесна попреченост.
Всушност, таков проблем имаат децата запишани во одамна изградените училишта, кои се и најбројни. При изградбата на новите, тој стандард за пристапност е запазен.
„МОН не располага со прецизен податок колку рампи и лифтови има во училиштата. Основните и средните училишта се под надлежност на општините, односно Градот Скопје и освен со финансиска поддршка од Министерството, локалните самоуправи инвестираат и сопствени средства, а обезбедуваат и донации за подобрување на пристапноста во училиштата на нивна територија“, ни одговорија од Министерството и додаваат дека при распределба на средства на општините за проекти за реконструкции и изградби на училишта, инсистираат да се запази аспектот на пристапност за учениците со попреченост.
Родителите на децата со атипичен развој се пожалија дека времето го минуваат по шалтерите, а институциите се недостапни. Нема комуникација, размена на мислења, нема кој да слушне за реалните потребите на децата со атипичен развој во образовиот процес.
„Новото раководство на Министерството за образование и наука веќе најави јавна консултација за промена на моделот на инклузивност, токму поради досегашните реакции на родителите на учениците со попреченост за недоволната функционалност. Се размислува за повторно отворање на посебните училишта и можност за родителите на учениците со попреченост, согласно проценките за степенот на попреченост и водејќи се по најдобрите интереси на децата, да одлучуваат каде нивното дете да се образува – дали во редовно или, пак, посебно училиште. Секако, ќе се работи и на подобрување на компетенциите на наставниците за работа со ученици со попреченост, на набавка на нагледни средства, асистивна технологија и слично“, ветуваат од МОН.
Во меѓувреме, актуелните услови се една од причините за иселување на семејства во кои има дете со попреченост.
ВО СЛОВЕНИЈА ЛИЦАТА КАКО МЕНЕ МОЖАТ ДА ЖИВЕАТ КАКО И ДРУГИТЕ
Сѐ се може ако се сака е мотото на 15-годишната Елена Тунтевска, чија желба за учење и успех е многу поголема од ограничувањата што и ги наметнал животот. Телесната попреченост и инвалидската количка не се пречка и не го намалуваат ентузијазмот. Особено сега, откако со родителите и со сестрата-близначка Јана, се доселија во Љубљана. Можеби и не ќе ја напуштеа родната Битола доколку условите…
Многу рано осознала дека не може без придружба да се движи низ Битола, па прашана што би направила доколку има волшебно стапче, без двоумење одговорила: „Би направила да можам да одам. Би го направила градот во кој живеам подобро место за живеење за лицата со посебни потреби. Би направила да има повеќе пристапни места, би ставила рампи и лифтови насекаде за послободно функционирање“.
Тие желби на Елена можеби некогаш ќе се остварат. Дотогаш, таа ќе ја гради својата самостојност во Словенија. Држава, која освен тоа што е најзелената и најчистата во светот, има поставено и високи стандарди во поглед на човековите права и недискриминацијата. Нема пречки за лицата со попреченост. Има услови кои им обезбедуваат нормален и активен живот.
Со дозвола на родителите разговаравме со Елена, која на втори септември почна да ја следи наставата како ученичка во втори клас гимназија. Во нова средина со одлични првични впечатоци. Но, убави зборови има и за битолските училишта.
„Моето искуство беше добро и во основното училиште и во гимназијата. Се трудеа и ми излегуваа во пресрет за да се задоволат моите потреби. Воопшто не ми беше тешко да се прилагодам. Си ја следев наставата како и сите останати ученици. Исклучок беше часот по информатика во гимназијата. Училницата опремена за тој предмет не беше на првиот спрат. Но, сепак, од гимназијата ми обезбедија лаптоп кој го користев за да ја следам наставата“, вели Елена.
Во текот на досегашното школување ова девојче има освоено повеќе награди и признанија. Вредно учи и чита, ги проширува хоризонтите потпирајќи се на книгите. Во движењето, пак, освен семејството, голема потпора и била асистентката.
„Мојата асистентка беше од огромна важност за мене. Во зависност од тоа во која смена бев тој месец, асистентката ме носеше на училиште или ме враќаше дома. Нашата соработка беше одлична. Биљана Николовска е прекрасна личност и соработник. Беше тука секогаш кога ми беше потребна помош“, благодарна е Елена.
Последниве неколку месеци ја живее својата нова реалност. И може да направи споредба.
„Голема е разликата помеѓу Битола и Љубљана. Условите за живот тука се многу подобри. Само убави впечатоци имам, навистина сум задоволна од новиов живот. Се остварува едно од моите големи очекувања – да сум во држава каде што лицата со попреченост – лицата како мене, можат да живеат како и другите“.
Во плановите на македонското девојче е по матурирањето да стекне факултетска диплома. Еден ден да стане психолог. На учениците во Македонија, кои и понатаму наидуваат на бариери во образовниот систем им порачува да не се обесхрабруваат: „За сите нас има соодветно место“.
Маја Анастасова
Со овој текст порталот Пари се приклучува на кампањата за зголемена транспарентност на институциите што ИКС ја спроведува во проектот „Користи факти“, поддржан од Британска амбасада.
Училишните ѕвончиња ѕвонат селективно: Ќе седнат ли утре децата со попреченост во школските клупи?
