Аналитика
Дека транспарентноста е важен принцип и дека јавноста има право да знае што во нејзино име прават функционерите на власта, покажа и судот на Европската унија за познатата афера наречена Фајзергејт, кој пресуди против одлуката на Европската Комисија да ги прикрие текстуалните пораки кои претседателката на ЕК, Урсула фон дер Лајен ги разменувала со првиот човек на фармацевтскиот гигант Фајзер, во врска со вакцините против Ковид – 19.
Судот денес соопшти дека Европската Унија не требало да го одбие барањето на новинар за текстуални пораки разменети додека висок функционер преговарал за пристап до вакцина против коронавирусот.
„Денешната одлука е победа за транспарентноста и одговорноста во Европската Унија“, изјави Никол Тејлор, портпаролка на „Тајмс“.
Случајот се фокусираше на одбивањето од страна на Европската комисија на барањето од новинар на „Њујорк тајмс“, за достап до текстуални пораки помеѓу Урсула фон дер Лајен, претседателка на комисијата, и извршниот директор на „Фајзер“, д-р Алберт Бурла. Двајцата ги разменија пораките во 2021 година додека склучуваа договор за вакцини против Ковид-19, а „Тајмс“ покрена тужба барајќи ги во 2023 година.
Прашањето во суштината на случајот беше дали текстуалните пораки на г-ѓа фон дер Лајен се опфатени со законите за транспарентност на ЕУ и потенцијално требало да бидат објавени.
Комисијата, која е извршната власт на Европската Унија, тврдеше дека текстуалните пораки се „краткотрајни“ по природа и не содржат важни информации што би барале нивно задржување. Останува нејасно дали пораките за кои станува збор сè уште постојат или се избришани.
Пресудата веројатно ќе има огромни последици врз транспарентноста и одговорноста во ЕУ и ќе нанесе огромен удар врз угледот на фон дер Лајен.
Во соопштението, Општиот суд на ЕУ изјави дека Комисијата „не успеала да објасни на веродостоен начин зошто сметала дека текстуалните пораки разменети во контекст на набавката на вакцини против Ковид-19 не содржат важни информации... чие чување мора да се обезбеди“.
Сржта на проблемот е дали текстуалните пораки треба да се класифицираат како документи и затоа да бидат подобни за објавување во име на транспарентноста. Додека активистите и многу надворешни набљудувачи велат дека тие треба да се третираат исто како и секое друго средство за официјална комуникација кога се поврзани со креирање политики, Комисијата рече дека не треба.
„Транспарентноста отсекогаш била од најголема важност за Комисијата и претседателката фон дер Лајен“, се вели во соопштението на Комисијата по пресудата. „Ќе продолжиме строго да се придржуваме до цврстата законска рамка што е во сила за спроведување на нашите обврски“. Се вели дека ќе „одлучи за следните чекори“.
Постоењето на пораките беше откриено во интервју за „Њујорк тајмс“ во април 2021 година, каде што Бурла ги опиша нивните размени како поттикнување на „длабока доверба“ и олеснување на преговорите за значителен договор за вакцини. Овој договор, финализиран во мај 2021 година, вклучуваше обврска на ЕУ да купи до 1,8 милијарди дози од вакцината против Ковид-19 на „Фајзер“-„БиоНтех“, што е најголемиот досега од сите договори потпишани од Брисел.
Но, извршната власт на ЕУ му рече на судот во Луксембург за време на прелиминарното сослушување минатата година дека нивната содржина не е доволно значајна за да се класифицираат како документи – па затоа не се регистрирани и достапни за објавување на новинарите.
Во својата изјава, судот додаде: „Комисијата не може само да изјави дека не ги поседува бараните документи, туку мора да даде веродостојни објаснувања што ќе им овозможат на јавноста и на Судот да разберат зошто тие документи не можат да се најдат.“
Случајот беше правно сложен за фон дер Лајен затоа што таа не само што лично го потпиша најголемиот договор за вакцини во блокот, туку и претседава со самата институција задолжена за спроведување на правото на ЕУ, кое вклучува принципи на транспарентност и одговорност. Со пресудата на судот против неа, се обезбедува политичка муниција за широк спектар на критичари.
Исто така, ова е голема срамота со оглед на тоа што поминаа само неколку месеци откако таа јавно вети дека ќе ги брани стандардите за транспарентност, ефикасност и чесност во нејзиниот втор мандат.
Прометот на големо, профитот на мало: Десет маркети со ќар од 30,8 милиони евра
