Аналитика
Собранието на Србија ги усвои измените во Законот за енергетика со кој се утврдува планот за развој на нуклеарната енергија, што значи дека се отвора можност за изградба на нуклеарна централа во Србија. Со овие измени престанува да важи мораториумот за користење на овој вид енергија, кој датира уште од претходната држава, СФР Југославија, од 1989 година.
Во српското Собрание повеќе од 60 закони и договори беа усвоени без собраниска расправа, вклучително и измените на Законот за енергетика. Според претставниците на српската Влада, овие измени обезбедуваат поголема енергетска сигурност при транзицијата кон чисти извори на енергија, усогласување на домашната регулаторна рамка со регулаторната рамка на ЕУ и подобрување на функционирањето на енергетскиот систем.
ЗОШТО СЕ ПРОБЛЕМАТИЧНИ ИЗМЕНИТЕ?
Собранието ја усвои програмата за развој на нуклеарната енергија во три фази: физибилити студија, избор на локација и изградба. Се очекува првата нуклеарна централа да биде оперативна меѓу 2040 и 2050 година.
За тоа време – опозиционите медиуми, кои пишуваат за укинувањето на мораториумот за нуклеарки во Србија, потсетуваат и дека неспособноста буквално убива луѓе, алудирајќи на несреќата на реновираната железничка станица во Нови Сад, каде пред еден месец, поради несоодветно изведените работи на натстрешница, загинаа 15 луѓе.
За почеток, критиките се дека е спорен начинот на кој измените беа изгласани, бидејќи во Собранието воопшто немало дискусија. Тогаш, како што нагласи Родољуб Шабиќ, не се слушнала професијата, ниту биле ангажирани професионалци за да се направат измени во Законот.
Изградбата на нуклеарни централи во Србија е забранета од 1989 година. Во март, претседателот Вучиќ најави укинување на мораториумот. А во јули, министерката за рударство и енергетика, Дубравка Ѓедовиќ Хандановиќ, потпиша Меморандум за разбирање во областа на примената на развојот на нуклеарната енергија со претставници на пет министерства и 20 факултети, научни институти и енергетски компании.
Се споменуваше и дека државата ќе стане сопственик на пет или 10 отсто од акциите во унгарската нуклеарна централа „Пакс 2“. Вучиќ рече дека побарал од Орбан да размисли за оваа желба на Србија, а јавноста засега не е запознаена со резултатите од разгледувањето на Орбан.
Француската компанија ЕДФ, гигант во нуклеарната индустрија, потпиша договори со домашни институции, а во јуни 2024 година Министерството за рударство и енергетика објави тендер за изработка на клучна техничка студија која ќе ги процени потребите и можностите за мирновременско користење на нуклеарна енергија во Србија.
Во таа анализа треба да се одговори на прашањето: дали земја која со децении е антинуклеарна, која нема персонал и е во деликатна позиција под влијание на разни меѓународни сили и интереси, треба да тргне по нуклеарната рута?
ШТО ВЕЛАТ ЕКСПЕРТИТЕ?
На глобално ниво, има 440 нуклеарни реактори, дистрибуирани во 32 земји. Повеќето од нив се во САД, Кина, Франција, Русија и Јапонија. Во нашиот регион Словенија (една), Романија (две), Бугарија (две) и Унгарија (четири) имаат нуклеарни централи. Белградски „Блиц“ за контроверзниот потег на Владата консултираше повеќе домашни стручњаци.
„Производството на енергија од нуклеарните централи постои 70 години. Одлучивме на половина од тој период да ја прекинеме изградбата, по нашата прва нуклеарна централа во Кршко. Укинат мораториумот, кој во меѓувреме направи големи штети. Овие штети се пред се во губење на персонал кој би можел да следи што се случува и да им помогне на носителите на одлуки во правилниот избор. Второ, укинувањето на мораториумот не значи одлука за изградба нуклеарна централа, но има и опција без неа Тоа значи дека изградбата на нуклеарни централи во Србија не е нешто што е одлучено, туку е само отворена можност кога и доколку се појави потреба, и секако. ќе го имаме“, објасни Миодраг Месаровиќ, гостувајќи на ТВ Блиц.
Александар Ковачевиќ ја нагласува важноста на нуклеарната енергија, но и временското растојание помеѓу сегашниот момент и потенцијалната изградба на нуклеарна централа. „Нуклеарната енергија е важно решение, но од сега до денот кога ќе почне да работи првата нуклеарна централа, може да помине долг период. Што ќе се случи во меѓувреме е важно. Земјата може да го изгуби својот енергетски суверенитет ако се потпира на увезен гас Губењето на енергетската безбедност може да доведе до сериозни проблеми“, заклучува Ковачевиќ во „Блиц лајв“.
Тој, исто така, посочи дека постојниот енергетски систем во Србија веќе не е одржлив на краток рок. Неопходно е да се изнајде решение за надминување на актуелните проблеми, вклучително и меѓународните конфликти, додека не се создадат услови за изградба на нуклеарна централа, како кадровски, правни и политички.
„Србија има свои енергетски ресурси кои можат да помогнат во овој преоден период, но потребна е посовремена енергетска стратегија“, вели Ковачевиќ.
СРБИЈА СЕ ВРТИ КОН АЛТЕРНАТИВНИТЕ ИЗВОРИ НА ЕНЕРГИЈА
Целта е цената на струјата и гасот да останат исти до крајот на грејната сезона, изјави денеска српската министерка за рударство и енергетика Дубравка Ѓедовиќ Хандановиќ. Ѓедовиќ Хандановиќ најави дека до крајот на годинава ќе заврши ремонтот на првиот блок на реверзибилната хидроцентрала Бајина Башта, додека вториот ќе биде ремонтиран во 2025 година.
Таа за Радио и телевизија на Србија најави дека следната година ќе бидат отворени првата соларна централа и првиот ветерен парк.
Како што рече таа, укинувањето на мораториумот за изградба на нуклеарни централи ја отвора вратата за можноста Србија да има нуклеарна централа во својот енергетски микс.
(Фото: НИН)
