Аналитика
Потегот на Доналд Трамп со кој ја вовлече американската влада во бизнисот со компјутерски чипови беше дочекана на нож од страна на неговите најгласни критичари од демократскиот табор во САД, но и кај дел од поддржувачите на неговото МАГА движење, со обвинување дека прави преседан кој ќе воведе ера на државен капитализам во Соединетите Држави.
Трамп во петокот објави дека федералната влада стекнува 10% удел во Интел, компанијата од листата Форчун 500, која е еден од најголемите американски производители на полупроводници. И наговести дека САД можеби нема да завршат со додавање акции во своето портфолио.
„Ќе склучувам вакви зделки за нашата земја цел ден“, напиша тој на својата веб-страница на социјалните мрежи, Truth Social. „Исто така, ќе им помагам на оние компании што склучуваат такви профитабилни зделки со САД“.
Објавата на Трамп беше одговор на критиките што продолжуваат со денови. Тој ги нападна, како што рече, „глупави луѓе“ – група што вклучува и некои од политичката десница. „Не можете само да бидете против социјализмот кога левицата го прави тоа“, рече конзервативниот радио водител Ерик Ериксон. „Значи, ако го поддржувате социјализмот, очигледно Доналд Трамп е вашиот човек“.
Потегот на Трамп генерира критики како овој бидејќи се коси со американската традиција и конзервативната ортодоксија на малите влади. И некои економисти предупредуваат дека неговото ветување да им помогне на компаниите што склучуваат договори со американската влада го зголемува потенцијалот за корупција и неефикасност на пазарот, напиша Би Би Си.
Иако Трамп вели дека САД платиле „нула“ за околу 9 милијарди долари акции на Интел без право на глас, трансакцијата беше далеку од подарок. САД ги конвертираа неплатените грантови за изградба наведени во Законот за чипови од 2023 година – закон наменет за промовирање на домашното производство на полупроводници – во акции на Интел.
Владата на САД, под претседателот Доналд Трамп, конвертираше приближно 11,1 милијарди долари од претходно издадени грантови и обврски – главно од Законот за CHIPS и наука и програмата Secure Enclave – во удел од 10% (околу 433,3 милиони акции без право на глас) во Intel по цена од 20,47 долари/акција.
Но, додека претседателот Трамп го промовираше ова како „одличен договор“ со непосредна добивка од хартиени хартии и без директни трошоци за даночните обврзници, извештаите покажуваат дека вистинската инвестиција на владата била поблиску до 8,9 милијарди долари – 5,7 милијарди долари од непотрошени грантови од CHIPS и 3,2 милијарди долари од фондовите на Secure Enclave.
Intel потврди дека владата поседува пасивен удел од 9,9%, без застапување во одборот или права на управување, а исто така доби и петгодишен налог за стекнување до дополнителни 5% ако Intel го изгуби мнозинскиот сопственички удел во својот бизнис за леарница.
ОДИ ЛИ АМЕРИКА ПОД ТРАМП КОН ДРЖАВНОСОПСТВЕНИЧКИ КАПИТАЛИЗАМ?
Овој потег означува значително отстапување од републиканската ортодоксија на слободниот пазар, no dејствијата на Трамп не се сосема без преседан. Многумина го споредуваат со спасувања како спасувањето на GM во 2008 година.
За време на финансиската криза во 2009 година, САД стекнаа делумна сопственост на Џенерал Моторс, Ситигруп и АИГ за да спречат колапс на овие компании. Овие интервенции беа оправдани од претседателите Џорџ В. Буш и Барак Обама како итни мерки преземени на привремена основа за да се спречи национален економски колапс.
Додека администрацијата на Трамп го објаснува потегот со Интел како преземен за заштита на индустријата што е од витално значење за националната безбедност – како што беше случајот со одлуката на претседателот да воведе царини, да ја распореди Националната гарда во американските градови и да ги замени теоретски независните јавни службеници – легалноста на потегот се потпира на неговите гаранции со мал надворешен надзор.
„Не станува збор за тоа Интел да стане посилен, туку за контрола врз него и можеби заработка повеќе пари“, вели за Би Би Си Роберт Аткинсон, претседател на Фондацијата за информатичка технологија и иновации на САД.
Но, во случајот со General Motors од 2008, американската Влада се стекна со 60% од GM по кризата и претрпе загуби кога подоцна ги продаде своите акции.
Субјекти како Amtrak, Поштенската служба, бројни јавни аеродроми и корпорации од јавен интерес (на пр., Пристанишната управа на Њујорк/Њу Џерси, мостови на MTA) работат со влијание на владата, но задржуваат некои приватни карактеристики.
Според достапните податоци на интернет, Федералната и локалните влади во САД претставуваат 2,8 трилиони долари од бруто домашниот производ на САД. Ова изнесува 12% од американската економија. За споредба, владата на Соединетите Американски Држави претставуваше 1,6 трилиони долари од БДП на САД во 2022 година, што значи дека постои тренд на зголемување на учеството на власта во сопственичката структура на бизнисите во САД.
Постојат и примери на држави како Северна Каролина, кои управуваат со ексклузивни продавници за алкохол преку ABC Boards, директно поседувајќи вакви бизнис операции дури и во форма на монополи.
Ако државниот капитал во приватните компании е невообичаен потег за владата на САД, тој не е баш невообичаен на друго место. Кина и Русија инвестираат многу во своите домашни компании. Дури и европските демократии имаат историја на поддршка на она што го сметаат за клучни индустрии, како што се воздухопловството, комуникациите и енергетиката.
Во вторник, министерот за трговија Хауард Лутник изложи слична стратегија, велејќи дека САД размислуваат да преземат акции во изведувачи на одбранбени и муниција. „Локид Мартин остварува 97 проценти од своите приходи од федералната влада“, рече тој. „Ако додаваме фундаментална вредност на вашиот бизнис, мислам дека е фер Доналд Трамп да размислува за американскиот народ“.
Друг економски советник на Трамп, Кевин Хасет, предложи поголем план – дека ваквите владини интервенции се првиот чекор кон создавање американски суверен фонд за богатство.
Доналд Трамп честопати јавно се восхитува инвестициските фондови управувани од други држави, како што се Кина и монархиите во Заливот, како ефикасно средство за генерирање владини приходи.
Иако не го притиснал Конгресот формално да го одобри создавањето американски фонд, инвестицискиот модел на Интел може да обезбеди алтернативен пат без надзор и регулатива што би можеле да ја придружуваат конгресната акција.
„Сигурен сум дека во одреден момент ќе има повеќе трансакции, ако не и во оваа индустрија во други индустрии“, рече Хасет.
„Златниот удел“ на владата во Ју-Ес Стил, кој беше договорен како дел од јапонското купување на компанијата, намалувањето на профитот од продажбата на напредни микрочипови од Нвидија и АМД во Кина и ветувањето за странски инвестиции во американските индустрии, би можеле да обезбедат дополнителни средства за таков фонд.
Досега, малку републикански политичари – вклучувајќи ги и оние во Конгресот, кои би можеле да тврдат дека имаат надзорен авторитет – се изјаснија против новиот интерес на претседателот за државно управуван капитализам. Сенаторот Ранд Пол од Кентаки, повремен критичар на Трамп, е еден од нив. „Ако социјализмот е сопственост на владата врз средствата за производство“, напиша тој на X, „зарем владата не би била чекор кон социјализмот ако поседува дел од Интел?“
Трам за потегот со Интел доби поддршка и од сенаторот од Вермонт, Берни Сандерс – самопрогласен социјалист. „Ако компаниите за микрочипови остварат профит од дарежливите грантови што ги добиваат од федералната влада“, рече поранешниот претседателски кандидат во изјава, „даночните обврзници на Америка имаат право на разумен поврат на нивната инвестиција“.
Аналитичарите укажуваат дека пасивниот пристап на владата, со оглед дека купените акции во Интел се без право на глас, го ублажува директното мешање, но поставува преседан за стратешка еднаквост во приватните фирми според образложенијата за национална безбедност.
На глобално ниво, ваквите модели можат да функционираат кога се поткрепени со јасни законски рамки, транспарентност и мандат насочен кон цел. Норвешка и Сингапур покажуваат ефикасни хибридни системи; Германија илустрира претпазлива, делумна сопственост.
