Аналитика
Потегот на Кремљ на 17 јули да се повлече од договорот за олеснување на извозот на милиони тони жито од украинските пристаништа веднаш предизвика загриженост, особено во земјите со несигурни извори на храна. Кениската влада брзо го осуди повлекувањето како „нож во грб“ за нациите погодени од суша во Африканскиот рог. Генералниот секретар на ОН, Антонио Гутереш рече дека повлекувањето на Русија „ќе им нанесе удар на луѓето кои имаат потреба од увоз на храна“.
Оттогаш цените на житото варираат. Во понеделник наутро по објавувањето, фјучерсите на пченицата во Чикаго – глобален репер за цените – накратко скокнаа околу 3% пред да паднат подоцна во текот на денот. До среда попладне Русија објави дека сите бродови во Црното Море кои пловат кон украинските пристаништа ќе се сметаат за потенцијален воен товар почнувајќи од среда. Фјучерсите на пченицата скокнаа за 9%.
Најавата за повлекување од понеделникот дојде неколку часа откако експлозиите го оштетија мостот што ја поврзува Русија со анектираниот полуостров Крим. Москва ја обвини Украина за инцидентот, но рече дека нападот не е поврзан со раскинувањето на договорот за жито. Во вторникот, Москва лансираше низа проектили против украинскиот пристанишен град Одеса, клучна точка за извоз на жито.
Украинската криза со жито се разви во март 2022 година, кога Русија го нападна својот сосед. Украина беше еден од најголемите светски извозници на жито и сончогледово масло, кое допре до стотици милиони луѓе во земјите со ниски ресурси. Руските сили воведоа поморска блокада на украинските пристаништа, што веднаш го зафати светот во криза со безбедноста на храната. Цените на храната пораснаа бидејќи милиони тони извоз на жито беа блокирани пет месеци.
Надежта пристигна во јули 2022 година: Турција и ОН преговараа за Црноморската иницијатива за жито, овозможувајќи им на товарните бродови безбедно да минуваат надвор од украинските пристаништа до Босфорскиот теснец. Оттаму, заедничка инспекција на украински, руски, турски и официјални претставници на ОН – проверувајќи дали нема оружје на бродот – и бродовите продолжуваат до нивните дестинации ширум светот. Според Светската програма за храна, иницијативата овозможи преку 725.000 тони пченица да бидат испорачани во Авганистан, Јемен и источна Африка.
Но, договорот беше далеку од совршен. Џозеф Глаубер, виш научен соработник во Меѓународниот институт за истражување на политиката за храна (ИФПРИ), вели дека Русија е критикувана за одолговлекување на инспекциите и постојано заканување дека ќе се повлече од договорот.
„И покрај тоа“, додаде тој, „сè уште зборуваме за 33,5 милиони тони земјоделски производи што излегле минатата година, што е извонредно“.
Глаубер вели дека суспензијата на договорот е „несреќна“ и ја влошува и онака тешката ситуација. Трошоците за извоз се зголемуваат од војната, капацитетот за складирање е мал, а со некои полиња сега во окупираните области, украинското производство е намалено за 35-40%.
Меѓународните хуманитарни организации сакаат да истакнат дека за луѓето кои живеат во земји со ниски ресурси, ситуацијата веќе била опасна пред војната во Украина.
Елис Налбандијан, регионален менаџер за застапување за кризи на глад за Оксфам во Африка, вели дека храната, горивото и ѓубривата во источна Африка веќе биле скапи поради регионалните конфликти и климатската криза.
„(Договорот за жито) беше важно дипломатско решение за конфликтот што го погодува целиот свет, но поголемото прашање е што системот за храна на глобално ниво е неповратно скршен“, рече таа за NPR од Најроби. „Само кога нешто како црноморската иницијатива за жито ќе престане, тогаш сите обрнуваат внимание на тоа колку е несреќна ситуацијата“.
Посебно загрижува Рогот на Африка, каде што годините на недоволни врнежи ја предизвикаа најголемата суша во последните четириесет години, заканувајќи им се на милиони со глад. Според Светската здравствена организација, минатогодишната суша однесе 40.000 животи само во Сомалија поради неухранетост.
Налбандијан вели дека новата блокада на житото на Украина треба да се гледа во поширок контекст на лошиот пристап до храна за земјите во потреба
„Африка има 60% од обработливото земјиште во светот, а фактот дека таа е нето увозник на храна е скандал. Мораме да го диверзифицираме производството и да инвестираме во малите земјоделци, особено жените земјоделци во земјите со ниски приходи“.
Нана Ндеда, која е водечка хуманитарна, застапничка и политика на Save the Children International, изјави за NPR дека прекинот на договорот „нè загрижува“. „Предвидуваме дека ќе има уште еден скок на гладта“, рече Ндеда, кој додаде дека прекините на храната придонесуваат за зголемен притисок врз националните здравствени системи во најпотребните места.
„Подрачјата како Рогот на Африка и Сахел долго време страдаат од хронична несигурност во храната. Семејствата прескокнуваат оброци и јадат помалку хранлива храна. Ова доведува до зголемување на неухранетоста, што му штети на имунолошкиот систем и предизвикува појава на болести кои брзо се шират како мали сипаници и колера“.
Ндеда укажува на потребата да се обезбеди помош за загрозените економии на погодените земји, кои должат милијарди долари на Кина и приватните западни заемодавци. „Еден начин да се реши идната отпорност на овие земји е повторното преговарање за долговите, особено во субсахарска Африка, за да им се овозможи да имаат повеќе ресурси за зајакнување на системите за безбедност на храната“.
Турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган во понеделникот рече дека и покрај тоа што Русија го скрати договорот, тој верува дека Владимир Путин сака договорот за жито да продолжи. Некои шпекулираат дека Русија може да побара ослободување од санкциите наметнати од Западот во замена за нејзино продолжување. Украинскиот претседател Володимир Зеленски сугерираше дека аранжманот може да продолжи без руско учество, иако не е јасно кој ќе обезбеди безбедносни гаранции за бродовите што пренесуваат жито.
Џозеф Глаубер од IFPRI вели дека ситуацијата минатата година била помогната од жетвите во Канада и Австралија, како и други производители како Индија и Бразил кои имаат добар род, но залихите ширум светот сè уште не се надополнуваат на значително ниво за да го издржат неочекуваното. „Нема многу простор за резервни извори на житарки ако некој голем извознички регион биде погоден од сериозна суша. Тоа е главната грижа“, предупреди тој.
