ОПТИМИЗАМ ЗА ЕВРОТО: Хрватска очекува економски подем, металните куни тешки колку Ајфеловата кула одат на топење

Иво Божиќ, тезгаџија што продава ситници на божиќниот пазар во хрватскиот главен град Загреб, е навикнат да работи со повеќе валути и верува дека транзицијата ќе биде непречена кога земјата ќе го усвои еврото на 1 јануари. „Кога имате работа со туристи, сигурно имате повеќе валути на ум“, рече Божиќ, чија стока вклучува кукли во шарени костими, магнети за фрижидери со новогодишни дезени и рачно изработен накит. „Имам банкарски сметки во повеќе валути и мислам дека само ќе ги спојам следната година“, додаде тој.

Кога Хрватска следната недела ќе стане 20-та земја што го користи еврото, тоа ќе биде пресвртница за нацијата од 4 милиони луѓе која долго време бара поблиска интеграција со остатокот од ЕУ. Хрватска, исто така, ќе се приклучи на европската безгранична Шенген зона.

ПРИДОБИВКИ ОД ЕВРОТО

Преминувањето од куната треба да донесе придобивки, велат економистите, бидејќи Хрватска се потпира на зоната на единствената валута за повеќе од половина од нејзината надворешна трговија, две третини од нејзините директни странски инвестиции и околу 70 отсто од нејзините туристи.

Тоа, исто така, ќе биде симболичен поттик за европското единство, бидејќи Русија се обидува да го уништи противењето на блокот на нејзината војна во Украина. Претседателката на Европската централна банка Кристин Лагард го нарече додавањето „глас за доверба во еврозоната“ и рече дека Хрватска ќе има корист од „заштитниот штит на еврото“.

На некој начин, усвојувањето на еврото е природна прогресија за земја каде што единствената валута веќе сочинува половина од нејзините вкупни банкарски депозити и 60 отсто од вкупните заеми – повеќе од која било друга земја надвор од еврозоната.

„Хрватска е земјата која ќе има најголема корист од влезот во еврозоната“, бидејќи тоа ќе го елиминира девизниот ризик, рече Борис Вујчиќ, гувернер на Хрватската централна банка. „Ризикот од девизниот курс е највисок во Хрватска. Ако вашата валута поевтини во однос на еврото, тоа значи дека вашиот долг вреди повеќе“, рече Вујчиќ во интервју за „Фајненшл Тајмс“. „Значи, вашите трошоци за задолжување како земја се повисоки за да го одразат тој ризик“.

Хрватска има 27 милијарди евра девизни резерви – 40 отсто од нејзиниот бруто домашен производ – за да го покрие ова, рече тој, иако приклучувањето кон еврото значи дека „нема да и треба толку многу“.

Придобивките од еврото се „најочигледни за време на криза“, нагласи Вујчиќ, наведувајќи го неодамнешниот продажен притисок врз унгарската форинта, полската злота и чешката круна. „Тие мораа да се вмешаат и многу да ги зголемат каматните стапки, а нивните 10-годишни приноси на трезорот сега се од 5 до 8,5 проценти“, рече тој.

Спротивно на тоа, приносот на 10-годишната хрватска обврзница беше околу 3,5 отсто, понизок од Италија и Грција и малку над оној на Шпанија и покрај тоа што сè уште не се приклучи на еврото. „Постои огромен ефект на кредибилитет“, рече Вујчиќ, кој ќе може да гласа за одлуките за политиката на ЕЦБ од јануари, откако веќе присуствуваше на состаноците како набљудувач.

Потсетувајќи како цените во поранешна Југославија, а потоа и во Хрватска излегоа од контрола во доцните 1980-ти и раните 1990-ти, Вујчиќ посочи дека ќе заземе агресивен став за агресивно да ги спречи поскапувањата што ги загрижуваат европските политичари. „Го видов ѕверот и знам што прави ѕверот кога не е контролиран на вистински начин во вистинскиот момент“, рече тој.

Тој го призна ризикот хрватските потрошувачи да го обвинат воведувањето на еврото за високата инфлација, која минатиот месец достигна 13,5 отсто. Сепак, земјите што го прифатија еврото забележаа зголемување на инфлацијата за само 0,2 до 0,4 процентни поени во просек, иако во периоди на понизок раст на цените.

За да се подобри транспарентноста на цените, од септември и до крајот на 2023 година, продавниците во Хрватска мора да ги прикажуваат трошоците на стоката и во куни и во евра. На стопанствениците им се закануваа казни доколку се обидат да ја искористат промената за да ги зголемат цените.

„Влезот во евро-зоната доаѓа во време кога инфлацијата е веќе висока, така што почетната точка е што хрватските потрошувачи се многу чувствителни на цените“, рече Михал Сенчук, управен директор на Студенац, еден од водечките синџири на намирници во Хрватска. „Ова го отежнува секој трговец да наметне неоправдани зголемувања на цените бидејќи ако го направите тоа, купувачите ќе одат кај вашите конкуренти“.

Промената беше логистички предизвик за трговците на мало и властите. Студенац мораше да испечати и закачи 5 милиони нови ценовници, додека неговиот персонал мораше да им објасни на збунетите клиенти дека евра нема да се примаат до 1-ви јануари, по што двете валути ќе се користат паралелно две недели.

Сењчук предвиде дека еврото не само што ќе го поттикне туризмот, туку ќе ја направи Хрватска „поатрактивна за странските купувачи кои бараат втор дом, или за летни одмори или за поблаги зими што ги имаме овде“.

Централната банка, во меѓувреме, и нареди на армијата да складира и чува околу 40 отсто од монетите куни за кои очекува дека ќе бидат заменети за евра. „Тоа е речиси тежината на Ајфеловата кула“, рече Вујчиќ. „Ќе го продадеме како метал по три години, а потоа армијата може да ги користи своите тенкови или оклопни возила [назад] во складиштето“.