Аналитика
Научно воденото заздравување на озонската обвивка е доказ дека „напредокот е можен“, изјави генералниот секретар на Обединетите нации, Антонио Гутереш, по повод Меѓународниот ден за зачувување на овој витален заштитен слој на Земјата. Според најновиот билтен на Светската метеоролошка организација, озонската обвивка во 2024 година продолжила да покажува знаци на закрепнување, а озонската дупка била помала отколку во изминатите години. Иако атмосферските услови играле улога во намалувањето на осиромашувањето, долгорочниот тренд е позитивен и обвивката се наоѓа на пат кон целосно закрепнување до средината на овој век.
Овој слој во стратосферата, кој служи како штит од ултравиолетовото сончево зрачење, некогаш беше сметан за еден од најитните еколошки предизвици на човештвото. Изложеноста на УВ-зраците носи зголемен ризик од рак на кожа, катаракта и сериозни штети врз екосистемите. Во 1970-тите години, научниците открија дека хлорофлуоројаглеродите и сродни супстанции, кои масовно се користеа во фрижидери, клима уреди, аеросоли и пена за гаснење пожар, реагираат со озонот и го осиромашуваат неговото присуство во атмосферата. Тоа откритие предизвика глобална акција која доведе до усвојување на Виенската конвенција во 1985 година и Монтреалскиот протокол во 1987 година, со кои започна постепено укинување на овие супстанции. Денес, над 99 проценти од нивното производство и потрошувачка се елиминирани, што претставува едно од најуспешните примери на меѓународна соработка за заштита на животната средина.
„Пред четириесет години, нациите се здружија за да го направат првиот чекор во заштитата на озонската обвивка – водени од науката, обединети во акција. Денес, озонската обвивка се заздравува. Ова достигнување нè потсетува дека кога нациите ги следат предупредувањата на науката, напредокот е можен“, порача Гутереш.
Според проценките, глобалното закрепнување на озонската обвивка до нивото од 1980-тите се очекува до средината на овој век, а антарктичката озонска дупка веќе покажува знаци на стабилно намалување. Сепак, процесот е посложен во поларните региони, па така целосното заздравување над Арктикот се очекува до 2045 година, а над Антарктикот до 2066 година. Дополнителен ризик претставуваат климатските промени и екстремните настани како шумските пожари. Така, чадот од австралиските пожари во 2019–2020 година уништи околу еден процент од озонот над јужната хемисфера.
Во 2016 година беше донесен Амандманот од Кигали на Монтреалскиот протокол, со кој се регулираат хидрофлуоројаглеродите – гасови што не го уништуваат озонот, но се силни стакленички гасови. Тие имаат потенцијал за глобално затоплување и до 14.800 пати поголем од јаглерод диоксидот, а нивното намалување за над 80 проценти во следните три децении може да спречи покачување на глобалната температура до половина степен Целзиусови.
Историјата на заздравувањето на озонската обвивка останува еден од ретките примери кога науката, политиката и глобалната акција се усогласија и дадоа опипливи резултати, потсетувајќи дека и во борбата против климатските промени, заедничкото дејствување може да донесе реален напредок.
ГРАЃАНИТЕ ВО 2024 ГОДИНА ВЛОЖУВАЛЕ МНОГУ ПАРИ, но каде ‒ во среќата или во иднината?
