Аналитика
Откако повеќе земји објавија нови санкции насочени кон Русија за агресијата кон Украина, а американскиот претседател Џо Бајден изјави дека мерките имаат за цел, меѓу другото и да ја „деградираат нивната воздушна индустрија, вклучително и нивната вселенска програма“, се појави сериозна загриженост како ситуацијата ќе влијае на функционирањето на Меѓународната вселенска станица (ИСС). Директорот на ИСС, Димитриј Рогозин, во својот Твит-коментар го порача следново: „Дали сакате да уништите нашата соработка на ИСС? Ако ја блокирате соработката со нас, кој ќе ја спаси ИСС од неконтролирано деорбитирање и пад врз САД или Европа? … ИСС не лета над Русија, така што ризиците се сите ваши“. На реторичкото прашање на Рогозин за тоа кој ќе ја спаси ISS од неконтролирана де-орбита, во петокот Илон Маск, газдата на SpaceX, го објави логото на својата компанија на Твитер како одговор.
Русија е една од државите што управува со ИСС и има двајца свои космонаути на бродот, заедно со САД. И покрај ваквото сериозно предупредување, Меѓународната вселенска станица не е во опасност да падне врз Земјата, велат стручњаците. Рогозин мислеше на фактот дека вселенската станица моментално се потпира на руските погонски системи за да ја одржи својата височина во орбитата, и очигледно се закануваше дека ќе ги повлече тие услуги доколку санкциите ја погодат ИСС.
Американската страна на меѓународната вселенска станица (ISS) испорачува енергија и животна поддршка, Русија е одговорна за погонот и одржувањето на станицата на површина: тоа го прави со користење на приклучено вселенско летало „Прогрес“ за периодично да и дава поттик на станицата за да ја одржи нејзината височина од приближно 400 километри.
Кети Лудерс, која ја предводи програмата за човечки вселенски летови на НАСА вли дека американската компанија Нортроп Груман понудила можност за обновување. Последниот товарен брод Northrop Grumman Cygnus кој пристигна на ISS на 21 февруари беше првиот што можеше да се пофали со капацитет да ја „рестартира“ позицијата без руска помош.
Но, Лудерс нагласи дека таквите планови се само непредвидена мерка. „Ќе ни биде многу тешко да работиме сами – ISS е меѓународно партнерство што е создадено … со заеднички зависности“, рече таа, додавајќи: „Би бил тажен ден за меѓународните операции ако не можеме да продолжиме мирно да работиме во вселената“.
Со децении, официјалните лица во двете земји се држат до мотото: „Настрана минатите конфликти и натпревари, проектите како што е ИСС се бастиони на меѓународната соработка, амблем на нашето подобро Јас, особено во време на криза“ . Тој наратив, меѓутоа, не држи секогаш. Во 2014 година, кога САД и другите земји издадоа казнени мерки против Русија поради нејзиното преземање на Крим, се појавија прашања за доброто на напорите на ИСС.
И тогаш, како и сега, имаше бурни коментари од личности како Рогозин, кој и самиот е под санкции на САД поради неговата улога во инвазијата на полуостровот Крим. И тогаш, како и сега, имаше гаранции од НАСА дека соработката на двете држави на ИСС ќе биде во ред. Се чини дека Рогозин се смири откако НАСА во четвртокот вечерта рече дека новата забрана на САД за извоз на технологија во Русија нема да се прошири на операциите на ИСС.
Сепак, не е јасно колку долго вселенските агенции како НАСА и Европската вселенска агенција, која вклучува 22 нации, можат да ги задржат своите работни односи со Русија неизвалкани од последиците. Идејата дека земните работи не можат да допрат до нешто толку возвишено како вселенското патување е само флоскула, а не сигурност. Но, неколку меѓународни вселенски мисии оваа година во моментов се потпираат на руско партнерство, и американските и европските официјални лица ќе мора да ги преиспитаат тие напори и да одлучат дали стигнале до таа точка.
Американците и Русите соработуваат во вселената уште од 1970-тите, не долго откако Соединетите Држави слетаа луѓе на Месечината и нејзината вселенска трка со Советскиот Сојуз беше при крај. Во летото 1975 година, модул Аполо и капсула Сојуз се споија заедно во орбитата, прва меѓународна мисија на астронаути во историјата и приказ на детант помеѓу суперсилите. Астронаутите и космонаутите продолжија да се среќаваат во вселената во 1990-тите, поминувајќи наизменично време во американските вселенски шатлови и Мир, руската вселенска станица. Соединетите Американски Држави на крајот побараа од Русија да ги здружи нејзините напори заедно со европските и јапонските вселенски агенции за изградба на сосема нова вселенска станица, и заедно тие почнаа да ја склопуваат ИСС дел по дел во орбитата во 1998 година.
ISS е поделена на американски и руски сегменти, и се потпира на двете страни за да функционира: додека НАСА ја снабдува целата станица со електрична енергија, Роскосмос го обезбедува вселенското летало што се прицврстува на ISS и периодично ја турка целата работа на поголема надморска височина – можностите на што се осврна Рогозин во неговите провокативни објави. Овие вселенски летала би требало да помогнат во деактивирањето на ISS, кога ќе дојде тоа време, со тоа што ќе го туркаат во внимателно нурнување низ атмосферата на Земјата што завршува над океанот. Ако Русија ненадејно скокне на брод, НАСА и нејзините други партнери на ISS би можеле да дојдат до итно решение пред станицата да биде во опасност или самата да стане опасност. НАСА веќе истражува други опции за погон; американското вселенско летало кое моментално е прикачено на ISS треба да тестира некои потези за зајакнување на орбитата во април.
SpaceX, компанијата на Илон Маск, обезбедува превоз за астронаутите на НАСА и нивните европски колеги. Онаму каде што порано САД и плаќаа на Русија милиони долари за седиште, сега има разговори за земјите кои меѓусебно се трампаат со седиштата во нивните возила.
Државите кои имаат операции во космосот се во дилема како понатаму. За следната мисија на Европа на Марс се очекува ровер да лансира од рускиот космодром во Казахстан во септември, и ако не замине во одреден прозорец, ќе мора да почека две години пред да добие уште една истрела за да стигне до црвената планета. Во петокот, генералниот директор на Европската вселенска агенција, Јозеф Ашбахер, во твит рече дека „ќе ги преземеме сите потребни одлуки, но засега поддршката за нашите мисии и колеги продолжува до понатамошно известување“.
Во меѓувреме, во ИСС сè уште работите одат како што треба. Всушност, руски вселенски брод ѝ го даде на станицата последниот нежен поттик по заканувачките предупредувања на Рогозин. САД имаат намера да ги продолжат операциите до 2030 година. Меѓутоа, Русија сигнализираше потенцијално порано излегување од тоа, велејќи дека ќе си направи свој дом во орбитата. Но, познавачите на приликите предупредуваат: „Руската цивилна вселенска програма е во распад, до тој степен што Путин го намали своето финансирање затоа што тоа го прават ужасно“, вели Викторија Самсон, воено-вселенски експерт во Фондацијата Secure World, организација фокусирана на одговорна употреба на надворешниот простор, ми рече. „Има време да се подобрат односите меѓу сите партнери на ИСС, во теорија“, рече Самсон. Но, приказната за ИСС, воспоставена како симбол на глобалната соработка, би можела да заврши со разделба.
