На што треба да посветите посебно внимание при читањето на финансиските извештаи?

Важноста на правилното толкување на финансиските показатели од кварталните и годишните извештаи на компаниите расте секој ден, и тоа не само за професионалците во сметководствениот и ревизорскиот сектор, економските медиуми, владините или консултантски фирми.

Едноставно кажано, корпоративните резултати се директно испреплетени и влијаат на општеството како целина, така што правилното читање и разбирање на нивните податоци е предуслов за разбирање на клучните трендови на пазарот.

На прво место по важност се податоците за добивката на компанијата, наречен и деловен резултат, или англицизиран – нето добивка. Добивката го претставува конечниот финансиски резултат, односно износот на пари што компанијата го профитирала на крајот од набљудуваниот период (квартал, година) по исплата на сите обврски и евентуално реинвестирање. Можеби е најдобро да се користи терминот деловен резултат бидејќи може да се изрази во негативна сума, во тој случај зборуваме за компанија која губи.

Но, профитот не треба да се гледа независно, бидејќи така би се добила нецелосна слика за бизнисот на компанијата.

На пример, позитивниот деловен резултат не мора да значи многу ако дотичната компанија нема здрав готовински тек. Тоа најпрво се одразува во домашните биланси преку индикаторот за тековни средства. Во исто време, побарувањата од продажба покажуваат колку должат клиентите на услугите или производите на компанијата. Краткорочните обврски се однесуваат на задолженост, кредити кои имаат краток рок на доспевање, додека значајните банкарски заеми се одразуваат во ставката на долгорочни обврски.

Во пракса, квалитетен готовински тек може да се види доколку тековните средства се повисоки од краткорочните задолжувања. Односот на овие два параметри се нарекува коефициент на ликвидност и се препорачува да биде над 2:1 во корист на тековните средства, иако е од лизгачки карактер, во смисла дека секојдневно се менува и многу се разликува од компанија до компанија.

Еден од најважните и глобално прифатливи показатели за готовина, таканаречената оперативна готовина, е EBITDA (Earnings Before Interest Taxes Depreciation Amortization), која се преведува како добивка пред да се одбијат данокот на добивка, каматата и трошоците за амортизација. Но, EBITDA не значи колку готовина има една компанија на својата сметка во одреден момент, туку колку готовина генерирала од нејзиниот оперативен бизнис. Салдото на сметката, на пример, може да биде помало ако компанијата одлучи да направи поголеми залихи на суровини за една година.

Во секој случај, EBITDA е главниот двигател на создавање готовина во компанијата и многу компании строго го земаат предвид износот на EBITDA во нивната статистика.

Понатаму, големите побарувања од продажба можат да зборуваат за два факти. На прво место, дека набљудуваната компанија има производ, односно стока што се бара и чија исплата сè уште не е достасана, што само по себе не мора да биде нужно лошо. Сепак, секако е подобро да не се чека долго со плаќањето, особено во време на надворешни кризи, како што е пандемијата или украинската. Решението е во добри партнерски односи со главните клиенти, изградена доверба, како и потпишување квалитетни платежни договори. Сето ова заедно ја раскажува приказната за квалитетно управување со компанијата.

Резултат по вработен како мерка за успех

Засега намерно не се зборува за вкупни приходи, мерка која најчесто се споменува во нефинансиските медиуми. Имено, лесно е да се земе вкупниот приход како показател за успех, еден вид „реклама“ за успехот на компанијата, кога тие се претставени без придружна статистика, што значително ги изложува и им дава смисла на вкупните резултати.

По правило, најголемите компании во земјава, според сметководствената дефиниција за големите компании или бројот на вработени, покажуваат и највисоки вкупни приходи на крајот на годината, но тоа само по себе не кажува многу. Примерот на компанијата EPS добро го илустрира ова. Според финансиските извештаи, оваа компанија во 2020 година имала приходи од 2,56 милијарди евра, а во 2021 година 2,84 милијарди евра. Иако извештајот за 2020 година навистина покажа добри резултати, и апсолутни највисоки во целата земја (со малку полош коефициент на ликвидност), една година подоцна добивката отиде во негативна зона, иако приходите се зголемија, а бројот на вработени се намали за дури илјада луѓе.

Со ова се истакнува уште еден важен фактор во перцепцијата на бизнисот – претходното познавање на пазарот и активностите во кои работи компанијата, што често вклучува увид во „ситуацијата на теренот“. Случајот со EPS е многу илустративен по големите несреќи што се случија зимава поради нереинвестирање на дел од остварената добивка во потребната механизација. Оваа компанија како најголем работодавач во Србија (23.507 вработени во 2021 година) мораше да троши околу 500 милиони евра за набавка на струја по многу повисока цена, а годинава ќе треба да потроши за поквалитетен увозен јаглен.

Бројот на вработени се споменува затоа што води до следниот параметар, не помалку важен. Станува збор за додадена вредност по вработен. Помалите компании, како што се технолошките стартапи, речиси сигурно ќе покажат поголема додадена вредност по вработен во споредба со гломазните системи како што се PE EPS или PE Post of Serbia. Овој индикатор се добива со делење на деловните резултати со бројот на вработени, но не го прикажуваат сите компании во нивните извештаи и не е задолжителен податок при испраќање на годишни извештаи до Агенцијата за деловни регистри.

Конечно, во годишните извештаи посебно внимание треба да се посвети на сопственичката структура, можните блокади и посебни забелешки, како и недвижностите со кои располага компанијата.

Шемата на сопственици, особено ако се гледа преку квалитетни професионални услуги како што е CompanyWall, укажува на разгранување на увозните компании, што во светот на бизнисот како информација може да биде значајна компаративна предност.

Важни детали за кредитите, односно товарот на хипотеките, може да се најдат во посебни белешки и списоци на недвижен имот во сопственост на компанијата.

Идеално, успешна компанија би била онаа која има позитивен и исто толку висок резултат од деловното работење (профит) на крајот на годината, и каде што нејзините парични текови и додадена вредност по вработен се високи, со релативно ниски долгорочни обврски и хипотекарни оптоварувања. Би било за пофалба, се разбира, доколку имаат висока просечна плата по вработен.

Но, како што веќе беше спомнато, и таквиот резултат мора да се „вкрсти“ со податоци за одреден пазар – за стоките што ги продава компанијата и надворешни фактори кои можат да бидат заканувачки на среден или долг рок.