Аналитика
Шесте земји од Западен Балкан се сведоци како нивните квалификувани работници и млади кои заминуваат за да најдат подобри услови за живот и работа во европските земји. Овој феномен ги остава балканските држави многу ранливи на одлив на мозоци и недостаток на квалификувани работници во различни области, предизвикувајќи сериозна штета на националните економии и, на крајот, на целата демографска средина, објаснува SchengenVisaInfo.com.
Студијата на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД), која се фокусира на миграцијата на работна сила во Западен Балкан, откри дека стапката на емиграција од овој регион е зголемена за десет отсто во последната деценија, додека во моментов се проценува дека повеќе од едно од пет лица родени во регионот живее во странство.
МИГРАЦИИТЕ ОД ЗАПАДЕН БАЛКАН -ОД 60-ТЕ ДО ДЕНЕС
Имиграцијата на државјаните од Западен Балкан во Европската економска област (ЕАА) се повеќе се зголеми пред пандемијата COVID-19 – зголемена за 120 отсто помеѓу 2011 и 2019 година, што изнесува вкупно 226.000, додека Хрватска и Словенија, до одреден степен, станаа две нови дестинации за миграција.
Студијата на ОЕЦД открива дека постојат историски причини за миграција од земјите од Западен Балкан во ЕУ, при што поранешна Југославија игра улога во поттикнувањето на работната миграција. Поради големата побарувачка на работна сила за поддршка на индустрискиот развој во западноевропските земји, емиграцијата на балканските граѓани беше истакната во 1960-тите и 1970-тите.
Германија и Австрија конкретно потпишаа договори за привлекување работници од поранешна Република Југославија во 1960-тите, при што овие миграциски политики беа затемнети во 1974-1980-тите поради промената, додека многу од оние што мигрираа во европските земји во овој период останаа во земјите од дестинација.
Друг бран на миграција се случи во доцните 80-ти во овој регион поради војните што доведоа до масовно преселување. Околу половина од населението на Босна и Херцеговина беше раселено за време на војната во 1992 година, при што околу 320.000 бегалци се населиле во Германија. Во тоа време, имаше чести случаи на босански бегалци кои одбиваа да се вратат во нивните матични земји во страв дека ќе бидат „етнички очистени“. Германија промовираше доброволно враќање, но само една третина од босанското бегалско население во Германија се врати во својата матична земја.
Сепак, тоа не беше случај за косовските државјани, кои, по војната во Косово во 1998-1999 година, беа сведоци на околу 850.000 луѓе кои ја напуштаат земјата; сепак, мнозинството од нив – 600.000 избраа да се вратат, што го означи најбрзото масовно враќање во модерната историја.
Во 2000-тите, миграцијата од овој регион се смири поради високите трошоци и тешкотиите при добивање визи, додека во 2005 година, кога Европската унија склучи договори за олеснување на визниот режим и реадмисија со пет земји од Западен Балкан, со исклучок на Косово, миграцијата повторно се зголеми за цела деценија.
Планот за проширување на ЕУ да вклучи две земји од поранешна Југославија, Словенија и Хрватска, исто така влијаеше на миграцијата на балканските граѓани. Зголемената миграција од Хрватска во ЕУ предизвика недостиг на работна сила во земјата, што се решава со работници од СБ6, поконкретно, Босна и Херцеговина, Црна Гора и Србија.
Овој модел на миграција во земјата го потврдува и Бојан Блажевски од новинската агенција Мета, која работи во Северна Македонија, бидејќи е многу вообичаено македонските работници сезонски да се ангажираат во Хрватска во текот на летото. „Оваа година Хрватска е многу популарна дестинација за летна работа. Практично, за летна работа, одат луѓе со различна работа или различно потекло. Познавам дури и луѓе кои земаат одмор или неплатен три месеци за да работат за лето. Ова е нешто што се случува секое лето. Едноставно е, земји како Хрватска, Грција, Малта и Шпанија се летни дестинации кои даваат многу поголеми плати и вреди да се работи три месеци“, изјави Блажевски за SchengenVisaInfo.com.
Според него, сумата на пари што ја добиваат македонските работници е еднаква на половина година плата во Северна Македонија за истата работа, истакнувајќи го фактот дека ниските плати се главната причина што работниците заминуваат во Хрватска на летни работни места.
Наодите од истражувањето на ОЕЦД покажуваат дека и мобилноста на студентите од Западен Балкан е во пораст, при што бројот на странски студенти од овие земји се зголемил за 150 отсто помеѓу 2013 и 2018 година, додека главни земји на потекло биле Австрија, САД, Италија и Турција.
НЕВРАБОТЕНОСТА – ВОДЕЧКА ПРИЧИНА ЗА МИГРАЦИИТЕ ОД МАКЕДОНИЈА
Профилот на земјата за 2021 година, спроведен од ИОМ за миграција на ОН, открива дека високите стапки на невработеност и недостатокот на долгорочно вработување се главните двигатели на миграцијата од Северна Македонија. Истиот извор открива дека има нерамнотежа во бројот на работници во земјава како Скопје, главниот град е понаселен и таму се концентрирани повеќе можности за работа.
Повисоките плати и подобрите услови за живот во главниот град, но и во европските земји се други причини за економската миграција од балканската земја, а некои се загрижени и за ограничените можности за развој на кариерата, што резултира со интелектуална миграција.
Блажевски потврдува дека поголемите плати кои ги привлекуваат младите да работат во соседните земји, како што е Хрватска, се честа причина за сезонска миграција, додека главната причина за одливот на мозоци, според него, е корупцијата во земјата и непочитувањето на закон.
„Овде зборуваме за високостручни и многу вешти лица со високо образование од ИТ секторот или медицината. Тие не си одат поради ниските плати, туку за корупцијата во државата и општите проблеми со владеењето на правото. Луѓето се бесни поради тоа, и тие едноставно сакаат да живеат во подобро општество кое ги почитува. Значи, не само поголеми плати или вреднување на нивниот труд, туку подобра средина за живеење“, посочи Блажевски.
Податоците на Светска банка откриваат дека нето миграцијата во Северна Македонија била -1.000 во 2022 година, од -486 во претходната година. Ова е втора највисока стапка на миграција од 2017 година кога стапката изнесуваше -1.018.
Како одливот на мозоци влијае на земјите од Западен Балкан?
Иако исходот од емиграцијата на квалификувани работници може да биде позитивен за земјата примател, како и за самите мигранти, но тоа остава зад себе пад на бројот на квалификувани работници во земјите во развој.
Според анализата спроведена од LinkedIn и Светска банка, нето миграцијата што се случи помеѓу 2015 и 2019 година низ земјите од Западен Балкан доведе до губење на вештини, особено во деловните и технолошките вештини. Дополнително, забележано е губење на вештини во специфични индустриски вештини како што се ИКТ, инженерски и медицински вештини.
Истиот извор покажува дека петте главни вештини изгубени во ова време биле стоматологијата, генетскиот инженеринг, алатките за развој, медицината и рехабилитацијата, како и веб-развојот. Загубите на овие полиња се особено истакнати во Северна Македонија, Босна и Херцеговина и Албанија.
МЕДИЦИНСКИОТ СЕКТОР НАЈПОГОДЕН
Медицинскиот сектор е особено погоден од емиграцијата, бидејќи податоците за емиграцијата на здравствени работници од шесте земји на Западен Балкан откриваат дека, на пример, повеќе од 2.700 српски лекари обучени во нивната матична земја и 1.500 други во Македонија биле откриени како работат во земјите на ОЕЦД, што претставува осум проценти од стапката на емиграција во Србија и дури 22 отсто, во Македонија.
И покрај тоа што емиграцијата останува сериозна грижа за српската влада, земјата се соочува и со демографска катастрофа, бидејќи треба да изгуби четвртина од своето население до 2050 година поради младите и квалификуваните работници кои ја напуштаат земјата во потрага по работа и неверојатно ниска стапка на наталитет, бидејќи Србинките во просек раѓаат 1,48 деца – под 2,1 потребни за одржување на населението во земјата.
Написот на БИРН, исто така, открива дека српското население се очекува да се намали за 23,81 отсто од 1989 до 2050 година, додека очекуваниот животен век изнесува 75,45 години.
Земјата има и средна возраст од 43 години, што е под средната возраст од 46,2 години на европските земји. А, згора на се, во 2021 година, според Заводот за статистика, Србија ќе има повеќе пензионери отколку работоспособни луѓе.
Поради ваквите случувања, се смета дека имиграцијата е можеби најважниот фактор за опстанок на српската економија.
„Сè додека Србија остане непривлечна земја за потенцијалните имигранти, нејзиното население ќе продолжи да старее и да опаѓа“, вели за БИРН Владимир Никитовиќ, демограф од белградскиот Институт за општествени науки.
Недостигот на работна сила во земјава почна да предизвикува проблеми дури и кај сè повозрасната популација фатена во пензискиот систем.
Блажевски вели и дека во Македонија има два шеми на миграција; оние кои патуваат во странство за летни работни места и оние кои трајно ја напуштаат земјата.
Секторот медицина е најпогоден од одливот на мозоци, како што посочува Блажевски, со тоа што Владата инвестира големи суми на време и знаење за подготовка на медицинските работници, кои неколку години откако дадоа придонес за државата и да го соберат потребното искуство, заминуваат до други земји.
„Мислам дека секторот медицина е најпогоден од одливот на мозоци. Проблемот овде е најголем бидејќи медицинските работници, но и државата вложуваат многу пари, време и знаење за стекнување на знаења и вештини. И едноставно, кога медицинските работници се подготвени да започнат со работа, остануваат во болница неколку години и потоа едноставно се пријавуваат за работа во Германија или други земји. Тогаш, на македонските здравствени власти им е многу тешко да најдат замена за нив, особено во помалите градови или рурални заедници“, вели Блажевски за SchengenVisaInfo.com, посочувајќи и дека Македонците на крајот бараат подобра средина за живеење.
КАКО СЕ СПРАВУВААТ ВЛАДИТЕ СО ОДЛИВОТ НА МОЗОЦИ
Податоците на ОЕЦД откриваат дека сите балкански земји почнале да работат на справување со миграциската ситуација, сите во различни фази.
На пример, албанската влада ги следи индикаторите за нерегуларна миграција на границата и во земјата, ги промовира и штити правата и интеграцијата на мигрантите, ги подобрува условите за социо-економски и културен развој и обезбедува ефикасна рамка на политиката за миграција на работна сила за потребите на пазарот.
Како и да е, нема фактори на намалување кои ги откри албанската влада, ниту пак од босанската влада, Косово или Црна Гора.
Северномакедонската влада работи најпосветена работа во таквите прашања бидејќи ги намали и факторите на притискање, меѓу кои и намалениот интензитет на постојана емиграција во странство, особено на лицата со високо образование. Истата влада ги заклучи и сите мониторинг индикатори за миграцијата во земјава.
Од друга страна, Блажевски посочува дека македонската влада наместо да ги решава проблемите, повеќе бара други идеи, како увоз на работна сила од странство.
„Првите странски работници од Индија, Пакистан веќе пристигнаа во земјата. Исто така, работници од Турција веќе работат во градежниот сектор, а имаме и работници од Кина во градежниот сектор. Значи, ова е најновата идеја поддржана од владата, но поддржана и од менаџери на македонски компании. Но, не знам дека ова е паметна одлука“, вели тој, посочувајќи дека во некои сектори, како медицината, нема смисла да се увезуваат висококвалификувани работници.
Слично на тоа, Андреа Миќановиќ смета дека црногорската влада не прави доволно за да ја запре емиграцијата на квалификувани работници. Првиот чекор што треба да го направи владата е да воспостави база на податоци за оние што мигрирале за да се знаат точно досегашните бројки.
Друг предуслов за адекватно насочување на ова прашање е, врз основа на принципот на повеќесекторска соработка, кој е потребен со оглед на сложеноста на феноменот на миграцијата, да се формира тим со мандат исклучиво да го таргетира прашањето за демографската криза во Црна Гора, како што истакна Мицановиќ.
Во однос на Босна и Херцеговина, која според податоците на ОЕЦД, не работи на привлекување квалификувана имиграција ниту на намалување на факторите на притисок, Јасмин Хасиќ вели дека надлежностите на владата на БиХ се расфрлани, а тоа е она што ги прави работите покомплицирани и веројатно неповратни.
Наместо тоа, тој се залага за промовирање на шеми на миграција и други коопциони форми на миграција.
„Ние веќе ги изгубивме, и не можеме многу да направиме сега, бидејќи повеќе не се бориме со нашите сопствени пасивни или индолентни ставови кон надворешните миграции, туку се бориме со конкурентните фактори на влечење на другите земји кои имаат директни интереси да привлечат нашите млади и снаодливи мигранти на нивните пазари. И ова е борба која не можеме да ја добиеме“, вели Хасиќ.
Тој посочува дека не постојат политики што може да ги направат Германија, Швајцарија или другите западноевропски земји помалку привлечни за младите Босанци.
Од друга страна, Фиорела Белциу, портпаролка на Европската комисија, истакнува дека ЕУ смета на привлекување државјани на трети земји за да ги задоволи потребите на пазарот на трудот, додека големината на европското работоспособно население се очекува да се намали на 56 проценти до 2070 година.
„Дополнително, во пакетот вештини и таленти, Комисијата конкретно се обврза да избегне колку што е можно повеќе ризик од одлив на мозоци. Тој особено промовира заемно корисни партнерства за таленти со трети земји. Секторите насочени од овие партнерства зависат од областите на интерес и на земјите-членки и на трети земји“, рече таа за SchengenVisaInfo.com.
Според неа, партнерствата за таленти може дури и да доведат до добивка на мозокот за некои трети земји, особено преку циркуларна миграција или можности за обука. Тие треба да имаат корист за сите партнери, вклучително и вклучените лица, бидејќи имаат пристап до обновени можности за обука и професионални искуства развиени или во ЕУ или во нивните земји на потекло.
ДИЈАСПОРАТА И ЕКОНОМИИТЕ НА МАТИЧНИТЕ ДРЖАВИ
Но, миграцијата на граѓаните на земјите од Западен Балкан не беше исклучиво негативна. Дијаспората често испраќа дознаки од милиони евра во овие земји, а оваа појава е особено популарна меѓу балканските земји.
Според податоците на Евростат, Косово имало највисоки стапки на прилив на лични трансфери и надоместоци на вработени во 2021 година, што претставува 18 отсто од БДП на земјата, додека најниска е забележана во Северна Македонија (3,5 отсто). „Општо земено, квалификуваните работници кои мигрираат поради работа честопати испраќаат дознаки назад во нивните матични земји, што има позитивно влијание врз економијата преку зголемување на приходот на домаќинствата и стимулирање на потрошувачката. Кога се враќаат, тие може да донесат со себе нови знаења, вештини и експертиза стекнати во странство. Ова може да придонесе за развој на локалните индустрии, иновациите и севкупниот напредок на пазарот на трудот“, посочува Белциу.
Како заклучок, одливот на мозоци е феномен што му се заканува на населението во сите шест балкански земји и владите треба веднаш да се справат со ова прашање, додека промовирањето и примената на формите на циркуларна миграција може да биде една од алтернативите за да се спречи целосно исчезнување на младото население или мигрираното население. од Балканот.
