Аналитика
Со Росица Колева, разговаравме за долгогодишната голгота околу имплементирањето на концептот на инклузија во Македонија. По многу предизвици и нефункционалности, резимето на Колева е – наместо да бидеме носталгични за едно „златно доба на специјалното образование”, кое никогаш не постоело, треба критички и фокусирано да погледнеме кои се најголемите бариери кон инклузијата и соодветно да го прилагодиме нашиот пристап. Повод за интервјуто е 3 Декември – Меѓународниот ден на лицата со посебни потреби.
Пари: Патот на борбата за инклузија во Македонија почна уште пред повеќе од 20 години, на иницијатива на родителите. Како би го сумирала постигнатото досега? Што луѓетo со попреченост добија во меѓувреме како нивно основно човечко право, а за што и понатаму треба да се бориме?
Колева: Како некој што растел со брат со Даун синдром во 90-тите, можам да забележам големи позитивни промени во поглед на изложеноста, јавната свест и вклучувањето на лицата со попреченост во општеството. Моите родители во тоа време беа принудени буквално да се борат со системот за мојот брат Никола да биде вклучен во редовна градинка и основно училиште. Денес, сведоци сме на вклучувањето на сѐ поголем број лица со Даунов синдром во редовни основни, средни, па и високо-образовни институции.
Сепак, денес постојат повеќе можности за спорт, културно изразување и социјализација. Маргинален напредок има и во поглед на вработувањето, иако ова е трнлива територија, затоа што работното оспособување и сензибилизацијата на работодавачите не се соодветно развиени. Овој позитивен тренд донекаде е резултат на системски промени, но во најголема мера постои благодарение на родителски иницијативи, активности и застапување од страна на невладини организации и можност за поголема видливост и вмрежување преку социјалните медиуми.
Пари: Што се однесува до образованието, Македонија отпочна еден мошне амбициозен и скап модел на инклузија – формирање на стручни тимови, помагатели во речиси секое основно училиште. Од друга страна, со неприлагодена наставна програма, што доведе до вложување на големи ресурси, а повторно со половични резултати. Како, според тебе, би требало да изгледа образовната инклузија во една сиромашна земја како нашата?
Колева: На оваа тема имaм многу размислувано и се имам предомислувано. Од една страна, сите ученици, без оглед на способностите, треба да имаат пристап до квалитетно образование. Идеално би било тоа да биде во склоп на редовните училишта.
Во тој случај училницата ќе биде реалистична рефлексија на општеството, со сите свои различности. За ова да функционира потребно е да бидат исполнети најмалку три критични услови. Прва е пристапноста на установите, мебелот, наставните материјали, начинот на предавање и тестирање. На второ место се наставните програми развиени по принципите на универзалниот дизајн на учењето. Како трето, важно е да има доволно соодветен образовен кадар кој би можел дополнително да ја диференцира програмата и да се прилагоди на потребите на сите ученици.
На ниво на држава ова се критериуми кои е многу тешко да се постигнат. Ова е тешко и за поразвиени земји како Холандија, каде моментално живеам.
Еден од главните проблеми овде е недостатокот од образовни работници воопшто, што дополнително го отежнува процесот на инклузија. Во Македонија, пак, имаме училишта со сѐ помал број на ученици.
Иако овој факт е демографско загрижувачки, тој отвора можност за пофокусирано посветување кон различните потреби на учениците. Сепак, забележувам дека последните години се шири наратив за „неуспехот” на процесот на инклузија и за потребата од враќање на стариот систем со сегрегирани специјални училишта. Според мене, наместо да бидеме носталгични за едно „златно доба на специјалното образование”, кое никогаш не постоело, треба критички и фокусирано да погледнеме кои се најголемите бариери кон инклузијата и соодветно да го прилагодиме нашиот пристап.
Пари: Сведоци сме дека младите луѓе со попреченост кај нас и понатаму се соочуваат со дискриминација, па и со разни видови насилство на работното место. На што се должи тоа? И, како да се сензибилизираат институциите и бизнис заедницата за потребите на овие луѓе?
Колева: Пред околу 12-13 години бев дел од проект во Македонија чии цели беа: изработка на инклузивна програма за „подготовка за вработување и работа” на лица со различни типови попреченост и обучување на професионалци од центрите за вработување за нејзино користење со невработени лица со попреченост, за развој на меки вештини за комуникација и со потенцијални работодавачи на лица со попреченост.
Една од главните идеи на проектот беше да се дадат насоки за соодветно прилагодување на работните места и тоа не само во физичка и безбедносна смисла, туку и во поглед на сензибилизација на работодавачите и вработените со „типичен развој” за начинот на комуникација со нововработеното лице со попреченост.
Во Холандија, на пример, има повеќе ресторани и кафулиња кои вработуваат лица со интелектуална попреченост. Кога ќе влезете во дел од нив, не само што ќе ве послужи лице со Даунов симдром, на пример, туку низ целиот објект можете да забележите знаци на прилагодувања: постери со визуелни насоки, потсетници, ознаки на масите, посебни менија или начини на порачување и разработен метод на комуникација со останатите вработени.
За вработување на лица со попреченост не е доволно само да се има место и желба за нивно вклучување и нивно оспособување, туку и добра подготовка на самото работно место од страна на работодавачот.
Пари: Росица, како сестра на момче со попреченост, нашиот драг Никола кој, за жал, неодамна нѐ напушти, ти си во оваа борба од самиот почеток. Што вие како семејство доживеавта како најголема неправда во животот на Никола, а што како благослов? За што сонуваше, пак, самиот Никола?
Колева: Никола немаше среќа да се роди и живее во држава со чист воздух, квалитетно образование, развиено и пристапно здравство или, пак, со инклузивни можности за вработување. Па сепак, ја почитуваше природата, беше писмен и „на хартија” и дигитално, беше во добра форма – со оглед на вродените здравствени проблеми и имаше активности кои му го исполнуваа денот. Но, и повеќе од тоа: учествуваше во изработка на пристапни насоки за посета на забар, презентираше на трибини и конференции на разни теми – здравство, образование, личен стил, беше дел од работилници за градинарство, готвење, конструкција на мебел, изработка на едукативни материјали.
Неговите фотографски и компјутерски творби беа дел од бројни изложби – и групни и самостојни. Беше член на неколку организации и присуствуваше на основањето на две од нив. Беше дел од граѓански иницијативи и протести. Уживаше во музика, па редовно одеше на концерти и свирки, но и на музикотерапија, часови по тапани и гитара. Беше физички активен – одеше на танц, на мечување, на редовни прошетки во парк и на Водно. Сакаше да се дружи и да излегува. Учествуваше во донаторски и акции за поддршка на луѓе од ранливи категории (Ретвитни оброк и други).
Никола немаше среќа да живее во општество кое вистински ги прифаќа и вклучува лицата со Даунов синдром, но имаше среќа да биде дел од семејство кое се стремеше да го промени тоа општество и инсистираше тој да биде активен дел од него. Јас имав среќа да растам со него и да сум дел од ова семејство. Во чест на Никола, ќе продолжам да се трудам да го променам општеството.
Мимоза Петревска Георгиева
