Аналитика
Воените дејствија во Украина првично негативно се одразија врз тргувањето на берзата, но по кусиот прекин се продолжи со редовно тргување. Сепак, Комисијата за хартии од вредност со претпазливост ќе ги следи соостојбите и доколку е потребно ќе преземе мерки. Согласно податоците за февруари, вредноста на вложувањата во хартии од вредност (акции и обврзници) издадени од руски компании изнесуваат околу 1,5 милиони евра (86,6 милиони денари), односно учествуваат со незначителни 0,76% во вкупната нето вредност на сите отворени инвестициски фондови. Но, во споредба со јануари иако учеството исто беше минимално, односно 1,17% од вкупната нето вредност на сите фондови, вредноста на тие вложувања била околу 2 милиони евра (35% пад), вели претседателката на Комисијата за хартии од вредност (КХВ), Mr.Sc.Nora Aliti, која појаснува што содржи и новиот Кодекс за корпоративно управување и ефектите што со него ги очекува македонскиот пазар на капитал.
Пари: Колку случувањата поврзани со руско—украинската криза и сите други предизвици кои овој конфликт ги носи имаат рефлексија на пазарот на капитал?
Aliti: Состојбите на македонскиот пазар на капитал по ескалацијата на руско-украинскиот конфликт и предизвиците кои овие случувања ги наметнаа пред се на енергетски план, генерално гледано доведоа до првични негативни рефлексии врз тргувањето на берзата, пропратено со одраз на цените на акциите, кои се движеа од првичен и еднократен пад од 8.39% на МБИ 10 на берзанскиот ден кога започнаа воените дејствија, се до нормализирано и вообичаено тргување, без било каков драматичен предзнак. Поконкретно, на 24.02.2022 година, односно на првиот ден од конфликтот ја забележавме негативната корекција на цените на акциите на светските пазари на капитал, не исклучувајќи ја тука и оваа состојба на Македонската Берза кога берзата привремено го прекина тргувањето на сите хартии од вредност од 30 минути, предизвикано од надолната корекција на индексот. По кусото “ладење” од ценовниот притисок се продолжи со редовното тргување. Важно е да се напомене дека во друштвата за управување со отворени и затворени инвестициски фондови и во брокерските куќи кои работат во државата нема руски капитал, односно нема акционери кои имаат потекло од Русија. Од друга страна пак, не е исклучено еден дел од котираните компании кои директно и/или индиректно се изложени да ги чувствуваат последиците од пазарните нарушувања и инфлаторните движења предизвикани од воениот конфликт, да бидат пропратени и со соодветни пазарни реакции и ценовни осцилации на нивните хартии од вредност.
Се очекува дека оваа тема ќе продолжи да доминира на пазарот на хартии од вредност зависно од развојот, времетраењето и од економските последици на овој гео-политички воен настан, па би сакала да порачам дека КХВ поради претпазливост, а не поради паника ќе продолжи будно и со внимание да ги следи и анализира пазарните состојби и доколку е потребно да ги презема сите неопходни мерки за негово нормално и тековно функционирање согласно своите законски надлежности.
Пари: Во каква кондиција е фондовската индустрија, бидејки дел од нив имаат вложувања во хартии од вредност (акции и обврзници) издадени од руски компании?
Aliti: Нето вредноста на отворените инвестициски фондови заклучно со 28/02/2022 година изнесува 185 милиони евра (11.336.888.457 денари) што претставува намалување од 2,4% во однос на jaнуари. Од последно расположивите податоци за февруари, приливите во отворените фондови се стабилни и изнесуваат 1,55 милјарди денари што претставува мал пад во споредба со јануари од 2,08% . Одливите за истиот месец изнесуваат 1,51 милијарда денари и се благо зголемени (7,34%) во однос на јануари. Сепак, ова се стандардни месечни динамики во работењето на отворените фондови и не се забележуваат позначителни отстапувања. Согласно податоците за февруари, вредноста на вложувањата во хартии од вредност (акции и обврзници) издадени од руски компании изнесуваат околу 1,5 милиони евра (86,6 милиони денари), односно учествуваат со незначителни 0,76% во вкупната нето вредност на сите отворени инвестициски фондови. Но, во споредба со јануари иако учеството исто беше минимално , односно 1,17% од вкупната нето вредност на сите фондови, вредноста на тие вложувања била околу 2 милиони евра (35% пад). Намалувањето се должи пред се на драстичниот пад на вредноста на хартиите од вредност на руските компании, но и фактот дека не се тргува со овие акции. Сепак, треба да се има предвид дека вложувањата на домашните отворени инвестициски фондови се во високо профитабилни руски компании од секторите на енергетика и благородни метали. Ова сепак е првична слика за краткорочните ефекти од руско-украинскиот конфликт. Дополнително, параметрите на фондовите ќе зависат и од импактот врз глобалната економија ако се има предвид структурата на вложувања по дејности, географската изложеност и валутната структура на вложувањата.
Пари: Неодамна беше одбележан настанот ,,Ring the Bell for Gender Equality 2022” кој е своевиден придонес кон застапеноста на жените во органите на управување. Во овој контекст е и новиот Кодекс за корпоративно управување, кој е заеднички проект на Македонската берза и Комисијата за хартии од вредност, со поддршка од ЕБОР. Какви се вашите очекувања во однос на ефектите што ќе ги постигне Кодексот?
Aliti: До неодамна за доброто корпоративно управување постојано се дискутираше, што е добро, но за жал, наместо да се надградува корпоративното управување секогаш тоа беше третирано од почеток поради фактот што во Република Северна Македонија само една котирана компанија беше должна да го применува Кодексот за корпоративно управување на Македонската Берза АД Скопје кој датираше од 2006 година. Особено ми е драго што денес имаме нов Кодекс за корпоративно управување како завршница на проектот кој започна со иницијативата на Комисијата за хартии од вредност за измена за Законот за трговските друштва и законско регулирање на обврската за примена на кодекс за корпоративно управување, а во подотовката на новиот Кодекс покрај КХВ и Берзата, учествуваше и ЕБРД со свои експрети од оваа област. Целите на новиот Кодекс се без било какви дополнителни мерки да се придонесе за понатамошен развој на пазарот на капитал, особено кај котираните компании. Само со промоција и со примена на најдобите корпоративни практики кои се веќе присутни на развиените пазари на капитал ќе имаме прогрес дома.
Пари: Берзата оствари работилница со котираните друштва за пополнување на прашалниците за примена на принципите и објавување на бараните информации, но, тоа е повеќе технички аспект на постапување по Кодексот од страна на котираните друштва. Дали се потребни и други активности со компаниите за да се олеснат суштинските промени кон поодговорно управување на македонските компании?
Aliti: Кодексот уште пред да биде финално усвоен, проактивно на работилници беше разгледуван од страна на котираните компании каде беа дискутирани сите отворени прашања, предлози и сугестии кои ги даваа. Сега повторно и по неговото усвојување и применување од страна на Македонската Берза, ad hoc се дава поддршка и логистика. Примената на Кодексот, кога веќе говориме за поединечен пристап за поодговорно управување на било која котирана компанија, треба секогаш да поаѓа од фактот дека сепак тоа ќе зависи од умешноста, посветеноста и од односот на самата компанија.
Пари: Каква надлежност има Берзата, како саморегулирчка организација, и Комисијата, како регулаторна организација, во однос на компаниите кои нема да постапуваат според принципите на корпоративното управување на Кодексот?
Aliti: Берзата како саморегулирачка организација со Правилата за котација (на кои согласност дава Комисијата) ја разработи и ја прецизира законската обврска за давање на Изјава за примена на Кодексот за корпоративно управување во годишните извештаи за работењето на компаниите, па оттука ги има на располагање и мерките кои со овие Правила за котација се предвидени. Со Изјавата, котираната компанија известува за примената на Кодексот за корпоративно управување по пристапот „примени или појасни зошто не си применил”, преку пополнување на прашалници чија форма и содржина е пропишана со Кодексот за корпоративно управување.
Комисијата за хартии од вредност пак како регулаторно тело со јавни овластувања има на располагање и можност да поднесува барање за поведување на прекршочна одговорност и да бара изрекување на парична глоба против котираните компании и нивните одговорни лица, доколку не дадат Изјава за примена на Кодексот за корпоративно управување .
Пари: Во минатото бевме сведоци на голем број тужби од мали акционери заради кршење на нивните права од страна на котирани компани. Да се потсетиме на тужбите поднесени против Макпетрол, Пекабеско, Топлификација, Бетон. Каде ја гледате причината за тужбите, колку е вообичаено тужбите да се начин на остварување на правата на акционерите и како е на развиените пазари на капитал?
Aliti: За дел од овие судски случаи и ние сме запознаени, бидејќи акционерите за да ги заштитат своите права првично се обраќаат до Комисијата за хартии од вредност. Секогаш кога решавањето на овие барања е во рамки на стварната надлежност на Комисијата, нив ги решаваме и тука ќе ги потенцирам пред се барањата за кои не е предвидена исклучува судска надлежност. За акционерските права кои се заштитуваат по судски пат во граѓанска постапка, Комисијата е со закон овластена да се вклучи со цел да го информира судот за своите ставови и мислења за предметот на спорот, се разбира доколку за тоа биде повикана.
Пари: Дали ваквото однесување на компаниите е во склад со принципите за корпоративно управување и дали новиот Кодекс ќе ги дисциплинира директорите во правец на нивно етичко однесување кон засегнатите страни, животната средина и пошироката заедница?
Aliti: Една од целите на новиот Кодекс за корпоративно управување во кој има посебен дел за правата и односите со акционерите е друштвото да ги признава и почитува сите законски загарантирани права на акционерите и да воспоставува ефикасни механизми за заштита на правата на акционерите со своите внатрешни акти.
Од начинот колку добро и ефикасно ќе се остварува оваа цел ќе зависи и колку од овие благо кажано недоразбирања на релација друштво-менаџмент од една страна и акционери од друга страна, ќе се решаваат во духот и принципите на Кодексот или пак ќе се решаваат по судски пат.
Засегнатите лица, одржливоста и прашањата од општествен интерес се исто така уредени со посебен дел од Кодексот. Целта е да се подигне свесноста за тоа дека вработените во друштвото и останатите засегнати лица, како што се клиенти, добавувачи, државни органи и локалните заедници, се заинтересирани како друштвото ги извршува своите активности.
Редовната комуникација помеѓу друштвото и неговите главни засегнати лица, може да и помогне на компанијата да ги разбере нивните ставови и проблеми и да најде начини за решавање во заеднички интерес. Повеќето засегнати лица придаваат големо значење на влијанието што активностите на друштвото ги има врз животната средина и општеството, воопшто. Овие прашања се важни и за долгорочната одржливост на друштвото, бидејќи тие влијаат на трошоците и ефикасноста на работењето, како и на угледот. Затоа, влијанијата што активностите на друштвото ги имаат врз животната средина и општеството треба да се земат предвид при развојот на стратегијата, деловниот модел и на системите за управување со ризици на друштвото.
Пари: Дали можеби причината за таквото однесување на компаниите (нивните раководства) е во слабата заштита на малите акционери што е предвидена со законите, во ниски ингеренции на Комисијата како регулатор или во слабиот капацитет на судството кога станува збор за судските процеси во врска со акционерски права?
Aliti: Видете, јас не се согласувам со Вашата констатација дека постои слаба заштита на малите акционери и дека судството има слаб капацитет кога станува збор за процесите за акционерските права. Оваа моја контратеза ја темелам на фактот што постои тренд за намалување на барањата за заштита на акционерски права кои се доставуваат до Комисијата. Во поглед пак на капацитетот на судовите за одлучување во судските предмети за прашања поврзани со пазарот на хартии од вредност сакам да истакнам дека Комисијата за хартии од вредност во соработка со Академијата за судии и јавни обвинители секоја година организира стручни советувања за теми од областа на пазарот на капитал, каде отворено и со аргументи се дискутира за правната заштита во остварувањето на акционерските права и правата од хартии од вредност, од аспект на градење на конзистентна и воедначена судска пракса.
Пари: Според истражувањето на Македонската берза во 2021 година, 24.2% се жени во органи на управување на котираните акционерски друштва, а само 15.3% се извршни директори или претседатели на управни одбори. Во Кодексот е одредено дека друштвото презема мерки за да обезбеди дека ќе има најмалку 30% жени членови на надзорниот и на управниот одбор до 2025 година. Дали сметате дека оваа препорака е остварлива?
Aliti: И во однос на прашањето за родовата перспектива и инклузија на жените во органите на управување, котираните компании влегуваат во корпоративен натпревар за постигнување на вградениот таргет за учество на жените во органите на управување и за тоа во нивните годишни извештаи треба да објавуваат резиме на преземените активности за исполнување на оваа цел.
Сепак треба да се има предвид дека Кодексот е soft law, па преку принципот “comply-or explain” за неисполнувањето на таргетот ќе треба квалитетно објаснување за причините за тоа. Самиот факт што причините ќе бидат присутни-обелоденети во јавноста, за нив ќе се дискутира, а тие ќе говорат и за имиџот и за пристапот на компанијата за ова важно родово прашање, а верувам дека ќе бидат и соодветно евалуирани и од инвеститорите и од засегнатите лица на таа компанија.
Пари: Во услови кога малите акционери се борат за остварување на своите основни права од акциите пред судовите и нивото на корпоративната општествена одговорност на македонските друштва е на многу ниско ниво колку е објективно да се верува дека ваков напреден Кодекс на корпоративно управување ќе биде применет од одборите на директори на котираните друштва?
Aliti: Повеќе од неопходно е како држава да демонстрираме непоколеблива заложба за унапредување на доброто корпоративно управување и зајакнување на довербата на јавноста во институциите и чинителите на пазарот на капитал. Довербата е есенција на пазарот на капитал. Новиот Кодекс ги содржи најдобрите стандарди на корпоративното управување кои преку флексибилниот пристап на “comply-or explain” не очекувам да биде проблем за негова примена. Секогаш постои опцијата кога не се применува одредбата од Кодексот да се објасни причината за непримена или отстапување.
Пари: Дали сметате дека е потребно или дали планирате да спроведете едукација за значењето и важноста на корпоративното управување за одборите на директори и за инвеститорите и целата јавност?
Aliti: Јас искрено сметам дека органите на управување на котираните компании имаат капацитет и вештини за ефикaсна и квалитетна транзиција кон примената на добрите практики на корпоративно управување. Но, ако се покаже дека за тоа сепак се потребни и соодветни обуки не ја исклучувам и можноста за тоа. За инвеститорската јавност не би можела да кажам дека не го следи или пак дека не е запознаена со доброто корпоративно управување, од причина што во голем дел на пример странските инвеститори доаѓаат од пазари каде од многу поодамна се практикува добро копрпоративно управување кај котираните компании, но, и сега по девизната либерализција и отворање на можноста на нашите резиденти да тргуваат на странски пазари на хартии од вредност и de facto тие ја имаат можноста одблиску и подобро да го согледаат доброто корпоративно управување на странските пазари.
Редакција Пари
