Аналитика
Американскиот претседател Доналд Трамп воведе нови увозни царини за 60 држави, а не е исклучена ни Македонија од овој потег. За нашата држава е поставена царинска стапка од 33 отсто. Тоа значи дека увозниците од САД ќе треба да платат дополнителна давачка во вредност од една третина од вредноста на македонските стоки.
Податоците од Државниот завод за статистика покажуваат дека вкупната размена на Македонија со САД во 2024 година изнесувала околу 314 милиони долари, наспроти 320,7 милиони долари во 2023 година, што значи има пад за 2,1 отсто.
Извозот од Македонија во САД минатата година достигнал 118,2 милиони долари, додека, пак, во 2023 година бил во вредност од 53,6 милиони долари, а тоа е за 110% повеќе.
Порталот Пари консултираше неколкумина реномирани економисти, кои дадоа одговори на прашањата – како сето ова ќе влијае врз нашата земја, дали се очекува драстично намалување на извозот од земјава во САД, какви негативни последици можат да се очекуваат, како Македонија треба да одговори на овие нови царински мерки?
САД ГО ПОТКОПУВА ЛИБЕРАЛНИОТ ТРГОВСКИ СИСТЕМ
Според универзитетскиот професор Марјан Петрески, нашата трговија со САД е ограничена, главно, поради географската оддалеченост. Во 2024, увозот и извозот во САД во вкупните увозно-извозни активности учествувале со околу 1,5%, што е многу мал удел.
„Од таа гледна точка не треба да се прави фама околу директните ефекти од зголемените царини. Половина од извозот во 2024 се однесувал на групата машини и транспортни уреди што, претпоставувам, е поврзано со работењето на странските фабрики во ТИРЗ-овите. Тоа нѐ доведува до позначајниот можен ефект од повисоките царини, а тоа е индиректниот“, вели Петрески.
Тој за порталот Пари појаснува дека првиот индиректен ефект е тоа што македонски компании, главно тие во ТИРЗ-овите, се дел од глобалните синџири на снабдување, што подразбира дека иако тие извезуваат кон својата фирма – мајка која не е во САД, понатаму фирмата-мајка може да е и изложена кон американскиот пазар. Петрески додава дека царините ќе влијаат врз вкупната трошочна структура на фирмата-мајка, што ќе се одрази и кај нас, во негативни сценарија преку т.н. каскадни ефекти на намалено производство и работни места.
„Вториот индиректен ефект е тој од општата трговска бариера која ја подига Трамп. Ефектите од ова треба допрва да се проценат попрецизно, но мојот став е дека ваквите тектонски промени ќе донесат само негативни последици за сите инволвирани, особено затоа што САД сега го поткопува либералниот трговски систем кој сам го создаде и го предводеше со децении. Има една изрека која вели „ниедна нација не била срушена со трговија”, бидејќи основниот постулат на меѓународната трговија е дека вие може да добиете производ преку увоз кој инаку би ве чинел многу поскапо да го произведете сами, или за многу земји произведувањето на таквиот производ дури и би било невозможно поради ограниченоста со ресурси“, нагласува Петрески.
Како што вели, многу емпириски трудови во минатите децении покажале позитивни ефекти од трговската интеграција и на глобално и на регионално ниво.
„Оттука, ефектите од изолацијата на САД од тој систем би биле повисоки цени, помало производство, помалку работни места. Сето тоа за нас е многу важно како глобални и европски движења, бидејќи нашата земја е исклучително трговски отворена и зависи од финансиските текови. Ако оваа политика опстои, тогаш сме сведоци на нова ера во која светската економија ќе бара некоја нова рамнотежна состојба, која според моето видување ќе биде понеповолна од таа што светот ја имаше достигнато досега“, укажува Петрески.
СИТЕ МОДЕЛИ УКАЖУВААТ ДЕКА ЕКОНОМСКИОТ РАСТ ЌЕ ЗАБАВИ
Директните ефекти ќе бидат минимални, ни изјави економскиот аналитичар Бранимир Јовановиќ од Виенскиот институт за меѓународни економски студии, впрочем многу позначајни ќе бидат индиректните ефекти, преку ЕУ, каде оди 80% од нашиот извоз. „Трамп воведе царини и на ЕУ, што се очекува да го намали извозот од ЕУ земјите во Америка, а бидејќи во тој извоз влегуваат и наши производи (на пример, автомобилски делови), тоа ќе ги погоди и нашите извозници. Ситуацијата може да стане уште полоша, бидејќи тоа што го видовме досега претставува само почеток на трговската војна. Сега се очекува Европската унија да возврати со контрамерки, на што Трамп веројатно ќе реагира со ново зголемување на царините, истакна Јовановиќ за Пари.
Како што вели тој, една позитивна вест во целата приказна е што Германија неодамна усвои фискален пакет за поддршка на својата економија во вредност од 1.000 милијарди евра за период од десет години. Тоа претставува околу 2% од германскиот БДП годишно – што не е малку – и се очекува да го ублажи ударот од царините врз германската економија, а преку тоа и врз македонската.
„Сепак, сите модели укажуваат дека економскиот раст ќе забави, а првичните проценки на нашиот институт се дека растот на БДП оваа година ќе биде понизок за околу 0,4 процентни поени поради трговската војна. Односно, ако претходно очекувавме раст од приближно 2,8%, сега предвидуваме околу 2,4%. Ова не изгледа трагично, но мора да се истакне дека е ова само почетокот, и дека работите можат да стануваат само полоши“, потенцира Јовановиќ.
На прашањето како Македонија треба да одговори на овие нови царински мерки, тој вели дека може симболично да воведе царини на увозот од Америка, ако сака да покаже дека не трпи понижувања.
„Побитно е Владата да преземе мерки за да ја поттикне економијата во оваа ситуација, и она што конкретно може да го направи во релативно краток рок е – да ги поттикне останатите извори на растот. Конкретно, да ги зголеми јавните вложувања во инфраструктура, да стимулира домашна потрошувачка преку повисоки плати, и да поттикне домашни инвестиции и иновации, преку поддршка на домашните фирми. Но за жал, во моментов гледаме многу малку од ова. Државните капитални инвестиции во првите 3 месеци од оваа година се само 70 милиони евра – само една третина од она што требаше да се реализира во овој период. Кај платите, Владата упорно одбива да ги зголеми, па дури и влегува во војна со синдикатите, што е целосно неразумно во оваа ситуација. Што се однесува до поддршката на приватните фирми, оние 250 милиони евра од унгарскиот заем кои требаше да завршат кај фирмите, никаде не ги гледаме“, истакнува Јовановиќ.
ВЛАДАТА ЈА ОЧЕКУВАЛА ОВАА ОДЛУКА НА АМЕРИКАНСКАТА АДМИНИСТРАЦИЈА
Од Владата велат дека ова е очекувана одлука на американската администрација, која не ја одмина ниту една земја во светот.
„Ние веќе некое време ги анализираме можните последици и заедно имаме подготвен план за надминување на ситуацијата. Оваа одлука нема да има голем импакт врз нашата економија, но ние имаме јасен план како понатаму. Контактите со американската администрација се веќе воспоставени и ќе продолжат на високо ниво, а Владата ќе работи на изнаоѓање решение и на спроведување на планот“, истакнуваат од Владата.
Според нив, ова е обид за репреговарање на трговските односи во светот – нешто што било неопходно и што, иако сега за некои претставува шок, за други ќе значи можност.
Катерина Михајлова
