ИМА ЛИ СИЛА БРИКС да го симне американскиот долар од престолот?

Осумдесет години американскиот долар доминира над сите други валути, но сега, процесот на дедоларизација е „неповратен“ и „добива темпо“, рече рускиот претседател Владимир Путин во вторникот во виртуелно обраќање на самитот на БРИКС во Јоханесбург, каде што лидерите на Бразил, Индија, Кина и Јужна Африка се собрани на три денови.
Доларот е главна светска резервна валута од крајот на Втората светска војна и се проценува дека се користи во повеќе од 80 отсто од меѓународната трговија.

Бразилскиот претседател Луис Инасио Лула да Силва се запраша зошто сите земји мораа да ја засноваат својата трговија на доларот, а пред самитот имаше најави од Русија дека групацијата БРИКС работи на создавање сопствена валута.

Повиците за глобално оддалечување од доминацијата на доларот не се нови, ниту се единствени за БРИКС, но експертите велат дека неодамнешните геополитички промени и растечките тензии меѓу Западот и Русија и Кина ги доведоа до израз.

На почетокот на 2022 година, западните санкции поради руската инвазија на Украина замрзнаа речиси половина од девизните резерви на Русија и ги отстранија големите руски банки од SWIFT, мрежа за пораки што банките ја користат за олеснување на меѓународните плаќања. Подоцна во годината, САД воведоа ограничувања за извозот на полупроводничка технологија во Кина.

„Додека САД го користат доларот како оружје во руските и иранските санкции, се зголемува желбата на другите земји во развој да бараат алтернативни валути за трговија, инвестиции и резерви, како и развој на алтернативни мултилатерални системи за царинење надвор од SWIFT“, Ширли Зе Ју, висок визитинг соработник во Лондонската школа за економија, изјави за Ал Џезира.

Ју додава дека додека Федералните резерви на САД ги зголемија каматните стапки во последниве години, поради што земјите во развој нашироко страдаа од плаќањето на повисоки камати на нивниот долг во долари и борбата против влијанието на девизниот курс од силниот долар.

Поттикот за земјите во развој да најдат алтернатива е повеќе „практично размислување“ отколку морално, сметаат аналитичарите. Дел од нив наведува дека земјите на БРИКС имаат неколку „многу лабави“ опции на располагање како можни решенија – од користење кошница со валути од земјите на БРИКС, користење злато како подлога за нова потенцијална валута па дури и користење криптовалути.

БРИКС ВАЛУТА?

Други пак сметаат дека тешко дека многу луѓе би сакале да се вратат на златниот стандард, а криптовалутите се неверојатна опција бидејќи тие се „дури поризични“. За создавање на посебна валута БРИКС, експертите се скептични. „За создавање на валутата БРИКС ќе бидат потребни збир на институции“, рече Ју. „Институционалното создавање бара заеднички сет на стандарди и основни вредности. Овие се многу тешки за постигнување, иако не и невозможни“.

Крис Вифер, инвестициски аналитичар во Macro-Advisory, стратешка консултантска куќа која се фокусира на Русија и Евроазија, ја опиша идејата за валута БРИКС како „нереална“. „Дури и луѓето во различни влади знаат дека тоа нема да се случи, или не за многу, многу долго време“, изјави Вифер за Ал Џезира. „Идејата БРИКС да создаде алтернатива на доларот изгледа сосема фантастична и нереална“, рече тој, забележувајќи ги големите разлики меѓу петте економии.

„Доколку тие навистина имаа единствена валута што ќе ги обедини, таа ќе беше доминирана од најголемата и најмоќната економија во групацијата, која е Кина, и зошто помалите земји би сакале да ја поврзат својата монетарна политика и аспектите на нивната фискална политика со кинеската економија?“, рече Бредлоу.

Додека разговорите за можна валута го фокусираа вниманието на опциите за замена на доларот, јужноафриканскиот амбасадор на БРИКС, Анил Суклал, рече дека целта е помалку да се замени доларот туку да се даде на светот повеќе избори. „БРИКС не е антизападен. Ние не сме во конкуренција“, изјави Суклал за Ал Џезира. „Ниту сме против доларот. Но она што ние сме против е континуираната доминација на доларот во однос на глобалните финансиски интеракции“.

Во изнаоѓањето алтернативи за доларот, Вифер рече дека БРИКС најверојатно ќе се заложи за поголема употреба на локалните валути.

„Веќе знаеме дека 80 отсто од трговијата меѓу Русија и Кина се решава или во руски рубљи или во кинески јуани“, рече тој. „Русија исто така тргува со Индија во рупии… Значи, вие не зборувате за нова валута, туку зборувате за плаќање во јужноафриканската валута или руската валута“.

Дури и надвор од основната групација БРИКС, други земји почнаа да тргуваат во локални валути. Обединетите Арапски Емирати и Индија минатиот месец потпишаа договор кој им овозможува да ги подмират трговските плаќања во рупии наместо во долари.
Сепак, широката употреба на локални валути носи и нов предизвик: конвертибилност. Вифер рече дека земјите кои вршат поголема трговија, исто така, треба да држат повеќе од валутата на едната друга во резерва. „И треба да можете да ги конвертирате во вашата валута“, рече тој.

Ова е тешко во Индија, каде што контролата на капиталот ги спречува луѓето да изнесуваат пари надвор од земјата без дозвола. Откако рупијата ќе излезе од Индија, сè уште треба да се претвори во друга валута – како доларот – пред да може да се претвори во локална валута по избор.

„Значи, огромни промени што треба да се случат; Индија ќе мора да ги отфрли капиталните контроли и тогаш ќе треба да има речиси алтернатива на банкарскиот систем SWIFT што го создаде глобалниот систем, за да се овозможи пренос на овие валути помеѓу трговските партнери, избегнувајќи глобални санкции, кои во моментов би го блокирале тоа “, рече Вифер.

„Би сакале да живееме во мултиполарно општество, мултиполарен свет“, рече Суклал. „Трговијата повеќе не е доминирана од оние земји кои доминираа во трговијата во 70-тите, 80-тите и 90-тите години – таа ера е завршена. Сакаме да видиме и мултиполарност на избори, мултиполарен финансиски свет; не сакаме да бидеме врзани за една или две валути како валути на избор“, додаде тој.

Сепак, аналитичарите велат дека доларот ќе остане крал во догледна иднина. Според Вифер, сè уште сме „децениски“ далеку од сè што навистина ја предизвикува нејзината доминација. Дури и ако БРИКС создаде заедничка валута, таа на крајот може да работи слично како еврото, што не ја предизвика сериозно доминацијата на доларот.