Аналитика
Гренланѓаните утре гласаат на парламентарни избори, а очите на светот будно ќе го следат развојот на политичките настани во оваа данска територија со автономен статус посебно откако американскиот претседател Доналд Трамп упорно продолжува да инсистира на својата идеја САД да го земат под своја управа.
„Ние не сакаме да бидеме Данци или Американци“, изјави неодамна премиерот на Гренланд Муте Егеде за Фокс њуз. Тој сака неговата земја да биде независна и планира да одржи референдум.
Американскиот претседател Доналд Трамп изјави дека е апсолутно неопходно Америка да го преземе Гренланд – и тешко дека некој ќе успее да го разубеди. Тој дури одби да ја исклучи можноста за употреба на воена или економска сила.
Островот сега е предмет на меѓународен конфликт. И тоа, разбирливо, силно влијае на изборите на Гренланд.
ПАРТИИТЕ НА ГРЕНЛАНД И СТАВОТ КОН ТРАМП И НЕЗАВИСНОСТА
Актуелниот претседател Егеде е лидер на левичарската партија Инуит Атакатигиит, која сака независност од Данска. Истото го прави и центристичката партија Налерак.
Двете партии имаат вкупно 16 од вкупно 31 место во парламентот. Сепак, некои членови на други партии – вклучувајќи го и претходно унионистичкиот Сиумут (кој моментално е дел од владата) – сигнализираа постепена промена. Значи, реалниот број на членови кои би гласале за независност веројатно ќе биде малку поголем.
Партијата Демократит стана попопуларна од партиите Сиумут и Атасут. Последните двајца порано доминираа во политиката на Гренланд, но се мачеа во изминатите неколку години.
Сегашната влада е централно-левичарска коалиција на Инуит Атакатигиит и Сиумут на Егеде. Двете партии се согласија да не се согласуваат за прашањето за независност, но тоа може да се промени по изборите. И, дури и парламентарната водач на Сиумут, Дорис Ј. Јенсен, изрази чувана поддршка за ослободување од Копенхаген.
Иако Налерак и Инуит Атакатигиит се идеолошки разделени, се чини веројатно дека ќе повикаат на референдум по изборите (доколку освојат мнозинство).
Главните корисници на непопуларноста на сегашната влада се Демократит и Налерак. Првиот ќе го удвои својот удел на гласови на 18%, 2% пред вториот.
Вкупниот процент на партии кои ја поддржуваат независноста не е променет.
Каков и да е резултатот од изборите, ниту една партија не сака да станат Американци.
Партиите можеби нема да се договорат дали сакаат да ја продолжат својата 1.000-годишна унија со Данска, но се согласуваат со пораката на данската премиерка Мете Фредериксен до Доналд Трамп: „Гренланд не е на продажба“.
Андерс Вистисен, дански пратеник во Европскиот парламент за националистичката Данска Фолкепарти, го кажа тоа уште попрецизно. Тој неодамна пред собранието изјави: „Дозволете ми да го кажам со зборови што можеби ќе ги разберете. Господине Трамп, од.би“.
Ниту една од политичките партии на Гренланд не изрази симпатии за идејата островот да стане дел од САД, но сите се среќни да разговараат за идната соработка во одбраната. Сите тие, на различни начини, се отворени за истражување на можноста за истражување на минерали, но симпатиите во Гренланд за позицијата на Трамп не постои.
Територијата што еднострано распишува референдум за независност обично би била неуставна во повеќето земји. Шпанската влада го прогласи референдумот за независност во Каталонија во 2017 година за неуставен и одговори со полициска акција.
Но, Гренланд е поинаков. Во 2009 година, данскиот парламент усвои закон со кој им дозволува на Гренланѓаните да одржат гласање за независност во моментот на нивниот избор.
Гренланд има изобилство на критични минерали, вклучувајќи бакар, волфрам, па дури и платина – иако главно закопани под мразот.
Најверојатно пристапот до овие минерали е она што го поттикнува интересот на Трамп за Калалит Нунат („земјата на луѓето“), како што Гренландските Инуити ја нарекуваат својата земја.
До неодамна, ова не беше главното прашање на агендите на повеќето гласачи. Многумина во Гренланд повеќе се занимаваат со прашања за леб и путер, како што се благосостојбата и трошоците за живот, отколку со подземните ресурси. Но, интересот на Трамп за островот ја промени дебатата.
ЗЕЛЕН САМО ПО ИМЕ, ПОД КАПАТА НА ДАНСКА
Името Гренланд го измислил викингот Ерик ден Роде, кој наишол на територијата околу 990 година и сакал да ги намами своите сонародници на островот.
Од 1950-тите, Америка управува со воздушна база во Туле на северот на островот.
Меѓутоа, во моментов, територијата – приближно со големина на Мексико, но со население од само 56.000 луѓе – е дел од Данска. Викинзите никогаш не заминале.
Во раните 1950-ти, Гренланд стана округ на Данска, а во 1979 година, му беше даден свој отстапен парламент – со овластувања да донесува закони.
Нејзиниот еднодомен парламент во Нук, главниот град на територијата, се нарекува Инатсисартут на гренландски, што значи „оние кои ги донесуваат законите“. Освен одбраната и надворешните работи, сето тоа го прават Гренланѓаните.
Независноста од Данска стана тема дури во раните 2000-ти, но не беше сериозно дебатирана пред 2008 година кога Данска се согласи на идниот статус на Гренланд.
Дел од договорот беше дека парите што Данска ги испраќа на Гренланд секоја година (познати како „блок грант“) ќе бидат намалени бидејќи ископувањето минерали ќе почне да плаќа за јавни услуги. Договорот беше усвоен на референдум во 2008 година, кој исто така му дава право на Гренланд да се отцепи по негов избор.
Пратениците на Гренланд се спротивставија на рударските проекти поддржани од ЕУ, бидејќи наоѓалиштата на ретки земји се наоѓаат во рамките на ресурсите на ураниум. Дебатата за тоа дали рударството може да го отвори патот кон независност со диверзификација на економијата доминираше на последните избори во Гренланд во 2021 година и го поттикна Инуит Атакатигиит до победа откако партијата ја поддржа забраната за ископување ураниум. Исходот: проектите за ретки земји сега се исто така стопирани.
Но, прашањето за ископувањето ураниум не беше главна тема за време на оваа изборна кампања. Ниту, пак, ги немаат прашањата дали да се поттикне туризмот или превозот, и покрај фактот што тие исто така би можеле да помогнат во финансирањето на независен Гренланд. „Прашањето за независност зазеде толку многу простор“, рече главниот уредник на Sermitsiaq, Егеде, што ја измести дебатата за економијата на Гренланд, која нормално „би била многу, многу голем дел од изборите“.
Трамп упати директен апел до Гренланѓаните во својот говор пред американскиот Конгрес, само една недела пред гласачите во земјата да го дадат својот глас на парламентарните избори.
„Ние силно го поддржуваме вашето право да ја одредите сопствената иднина, и ако сакате, ви посакуваме добредојде во Соединетите Американски Држави“, рече Трамп.
„Ќе ве заштитиме. Ќе ве збогатиме. И заедно ќе го однесеме Гренланд до височини какви што никогаш порано не сте мислеле дека е можно“, додаде тој.
Утрешниот ден би требало да даде одговор на тоа каква иднина за себе и за своите поколенија ќе сакаат Гранланѓаните. Како тоа ќе го прифати остатокот од заинтересираните за неговата судбина, останува да се види.
(Фото: Еуроактив)
